"Οι ελληνικές επιχειρήσεις να επενδύσουν στον τομέα της έρευνας"

Ηλίας Παπαθεοδώρου

CEO, Genkyotex SA

Τεύχος 107 | Μάρτιος - Μάιος 2017

Συνέντευξη

Μία από τις πολύ ενδιαφέρουσες ομιλίες που δόθηκαν στο Hellenic Innovation Forum 2017 ήταν αυτή που έδωσε ο Ηλίας Παπαθεοδώρου (CEO, Genkyotex SA) με τίτλο "Περί Καινοτομίας". Σε συνέντευξη στον Μαργαρίτη Προέδρου μετά την εκδήλωση, ο Η. Παπαθεοδώρου παρουσιάζει τους παράγοντες που συνεισφέρουν στην ανάπτυξη της καινοτομίας, αναδεικνύει τον ρόλο των venture capitals και επισημαίνει την ανάγκη αύξησης των ιδιωτικών επενδύσεων στην έρευνα. Επίσης, υπογραμμίζει τη θετική συνεισφορά του brain drain, όταν αυτό συνοδεύεται από επιστροφή των επιστημόνων στη χώρα έχοντας αποκτήσει σημαντική ερευνητική και εργασιακή εμπειρία.

Ποιοι είναι οι παράγοντες που συντελούν στην ανάπτυξη της καινοτομίας;

Αρχικά είναι, ξεκάθαρα, η βασική έρευνα. Δεν πιστεύω ότι μπορεί κανείς να καινοτομήσει σε οποιοδήποτε πεδίο αν δεν υπάρχει βασική έρευνα. Από εκεί και πέρα, έχει να κάνει με τον ορισμό της καινοτομίας και τι προσπαθεί να πετύχει. Υπάρχουν πολλά πράγματα που πρέπει να λειτουργήσουν, ώστε μία καινοτόμος ιδέα να προχωρήσει. Κατά την άποψή μου, η καινοτομία υπάρχει μόνο όταν φτάσει στο στάδιο του προϊόντος. Η καινοτομία είναι ένα τελικό στάδιο και όχι ένα ερευνητικό στάδιο.

Μια νέα τάση διεθνώς είναι η στροφή προς την Ανοικτή Καινοτομία. Πώς μπορεί να επιτευχθεί αυτή και ποια τα οφέλη της στην επιχειρηματικότητα;

Πιστεύω ότι εξ ορισμού πρέπει να είμαστε ανοικτοί στις ιδέες και στην έρευνα, διαφορετικά δεν μπορεί να παραχθεί κάτι καινούριο. Επίσης, χρειάζεται να υπάρχει πρόσβαση στις ιδέες των άλλων και συνομιλία μεταξύ όλων των πλευρών. Επομένως η ανοικτότητα είναι απαραίτητη για την καινοτομία. Όσον αφορά την επιχειρηματικότητα, η διάσταση είναι λίγο διαφορετική. Εάν δεν υπάρχουν πνευματικά δικαιώματα ή ένας τρόπος εμπορικής αξιοποίησης της καινοτομίας, τότε τα πράγματα δυσκολεύουν, διότι δεν θα είναι εφικτό να βρεθούν οι απαραίτητοι πόροι για να προχωρήσει η ανάπτυξη ενός προϊόντος.

Ποια είναι τα βήματα που εκτιμάτε ότι πρέπει να γίνουν για τη στενή και αποτελεσματική σύνδεση μεταξύ εκπαίδευσης, έρευνα και καινοτομίας, δηλαδή των τριών πλευρών του Τριγώνου της Γνώσης;

Νομίζω ότι αρχικά πρέπει να κατανοήσουμε ότι μιλάμε για τρία διαφορετικά πράγματα. Αρκετοί το βλέπουν ως τρίγωνο, άλλοι ως ευθεία, εγώ πιστεύω ότι πρέπει να το δούμε ως τρία διαφορετικά στάδια, τα οποία, ξεκάθαρα, έχουν έναν διαφορετικό ρόλο. Η βασική έρευνα και η σπουδή είναι αρκετά σημαντικά, καθώς αποτελούν την αφετηρία. Αλλά, από εκεί και πέρα, ειδικά στην Ελλάδα, πρέπει να δώσουμε επιπλέον προσοχή στο κομμάτι της εφαρμοσμένης έρευνας και στο κομμάτι του προϊόντος. Πρέπει να καταλάβουμε ότι χρειάζεται να παράξουμε στοιχεία, ώστε να αποδείξουμε ότι ένα προϊόν μπορεί να είναι ανταγωνιστικό σε παγκόσμιο επίπεδο. Αυτό είναι ακόμη ένα σημαντικό ζήτημα, γιατί όταν μιλάμε για καινοτομία, πρέπει να μιλάμε πάντα έχοντας στον νου μας το παγκόσμιο γίγνεσθαι.

Πώς εκτιμάτε ότι μπορεί να αντιμετωπιστεί η απειλή της "κοιλάδας του θανάτου" (death valley), όπως είναι γνωστή η φάση που μεσολαβεί μεταξύ της ερευνητικής δραστηριότητας και της εμπορικής αξιοποίησης των ερευνητικών αποτελεσμάτων, και στην οποία φάση ουσιαστικά "πεθαίνουν" οι περισσότερες επιχειρηματικές πρωτοβουλίες;

Νομίζω ότι ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα που μπορεί να σε οδηγήσουν στην "κοιλάδα του θανάτου" είναι να ιδρύσεις μία εταιρεία πολύ νωρίς. Αυτή τη στιγμή στην Ευρώπη υπάρχουν οι δυνατότητες ώστε κάποιος, είτε επιστήμονας είτε επιστημονικός φορέας, να βρει τη χρηματοδότηση που θα του εξασφαλίσει τη δυνατότητα να οδηγήσει μία ιδέα στην ωρίμανσή της. Δηλαδή, χρειάζεται να εξασφαλίσει κάποιος κονδύλια, να προχωρήσει σε συγκεκριμένα πειράματα ή συγκεκριμένη ανάπτυξη, και να φτάσει σε στάδιο ωριμότητας, προτού ιδρύσει την εταιρεία.

Η εξασφάλιση χρηματοδότησης από venture capitalists υπερβολικά νωρίς είναι προβληματική. Επιπλέον, κανείς δεν πρόκειται να επενδύσει χρήματα, εάν δεν πιστεύει ότι η ιδέα είναι κοντά στο στάδιο της ωριμότητας. Άρα, πιστεύω ότι, γενικά, ακαδημαϊκοί, πανεπιστημιακοί, νέοι άνθρωποι που ιδρύουν εταιρείες, πρέπει να στοχεύσουν στο να ωριμάσει πρώτα η ιδέα τους, να βρουν πόρους και να ιδρύσουν την εταιρεία αφού έχει εξασφαλιστεί η ωρίμανση.

Πόσο σημαντικός και καθοριστικός εκτιμάτε ότι είναι ο ρόλος των venture capitals στην προώθηση της καινοτομίας;

Ο ρόλος τους είναι καθοριστικός από πολλές διαστάσεις. Πρώτα απ’ όλα, εάν δεν υπάρχουν αυτοί οι πόροι, δεν είναι εύκολο να προχωρήσει κάποιος και με ταχύτητα και με ποιότητα, στοιχεία που μετράνε στην ανταγωνιστικότητα σε παγκόσμιο επίπεδο. Επομένως, χωρίς αυτούς τους πόρους, είναι δύσκολο να είναι κανείς ανταγωνιστικός σήμερα. Η άλλη διάσταση, εξίσου σημαντική, έχει να κάνει με αυτό που ονομάζουν οι Αμερικάνοι "έξυπνο χρήμα", δηλαδή η αντίληψη ότι οι venture capitalists δεν προσφέρουν μόνο χρηματοδότηση, αλλά μπορούν να παρέχουν και χρήσιμες πληροφορίες και συμβουλές για να πετύχει μία καινοτόμος ιδέα.

Οι επενδύσεις του ιδιωτικού τομέα σε Έρευνα & Ανάπτυξη στην Ελλάδα παραμένουν σταθερά χαμηλές. Που νομίζετε ότι οφείλεται αυτό και τι πρέπει να γίνει ώστε να αυξηθούν;

Πιστεύω ότι εξαρτάται και από το για ποιον τομέα μιλάμε. Στον τομέα της υψηλής τεχνολογίας δεν έχουμε παράδοση στην Ελλάδα, μόνο κάποιες λίγες εταιρείες δραστηριοποιούνται. Θα ήταν καλό οι νέοι άνθρωποι που αναλαμβάνουν πολλές από τις επιχειρήσεις, οι οποίες είτε είναι προσωποπαγείς είτε ανήκουν, συνήθως, σε μία-δύο οικογένειες, να αλλάξουν αυτές τις πολιτικές και να επενδύσουν λίγο παραπάνω από τον τζίρο της εταιρείας στον τομέα της έρευνας. Εάν δεν γίνει κάτι τέτοιο, πιστεύω ότι δύσκολα θα δούμε σύντομα κάποιες αλλαγές. Οι μεγάλες εταιρείες στον χώρο της φαρμακοβιομηχανίας, για παράδειγμα, συνήθως έχουν επενδύσεις ύψους 15-20% από τις πωλήσεις τους στην έρευνα. Καλό θα ήταν να εφαρμοζόταν αντίστοιχη πολιτική επενδύσεων και στην Ελλάδα.

Ένας δείκτης καινοτομίας που είναι ιδιαίτερα χαμηλός στην Ελλάδα είναι ο αριθμός των διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας που κατοχυρώνονται κάθε χρόνο. Ποιες δράσεις θα μπορούσαν να αναληφθούν για την αύξηση αυτού του αριθμού;

Τόσο τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας όσο και η πνευματική ιδιοκτησία, είναι εξ ορισμού δείκτες που μετράνε για την καινοτομία. Δεν είμαι, όμως, σίγουρος ότι θα συμφωνήσω με αυτό - υπό την έννοια ότι αν δεν έχεις ανακαλύψει κάτι πολύ σημαντικό, δεν έχει νόημα να καταθέσεις ένα δίπλωμα ευρεσιτεχνίας ή να πάρεις κάποια πνευματικά δικαιώματα. Άρα, θα εξέταζα πόσα από αυτά που έχουν κατατεθεί είναι πραγματικά καινοτόμα και πόσα έχουν οδηγήσει στη δημιουργία εταιρειών. Και απ’ όσο γνωρίζω, δεν είναι και μεγάλο το ποσοστό. Επομένως, καταλήγω στο ότι δεν θα εξέταζα τον απόλυτο αριθμό, αλλά την ποιότητα.

Πώς πιστεύετε ότι μπορεί να αντιμετωπιστεί το φαινόμενο του brain drain, δηλαδή της φυγής επιστημονικού δυναμικού, που πλήττει αρκετές χώρες, μεταξύ των οποίων και την Ελλάδα;

Το brain drain είναι μία μεγάλη συζήτηση. Από την άλλη μεριά υπάρχει και το brain gain για το οποίο δεν γίνεται μεγάλη συζήτηση, οπότε ας μιλήσουμε για το δεύτερο. Αν έχουμε έναν άνθρωπο, ο οποίος είναι πολύ ικανός και κάνει μεταπτυχιακά στο εξωτερικό ή έχουμε κάποιον από το εξωτερικό, ο οποίος θέλει να έρθει στην Ελλάδα γιατί πιστεύει ότι μπορεί να προχωρήσει με την καινοτομία, ακόμη και στο πανεπιστημιακό επίπεδο, αυτό το βρίσκω πιο ενδιαφέρουσα συζήτηση.

Το brain drain είναι προβληματικό, όταν όλοι αυτοί οι άνθρωποι που φεύγουν δεν επιστρέφουν ποτέ. Επίσης, θα πρέπει να δούμε και μια άλλη διάσταση, ότι όταν αυτοί οι άνθρωποι φεύγουν στο εξωτερικό, μαθαίνουν πράγματα και αποκτούν και μία διαφορετική νοοτροπία. Οπότε, ίσως να το δούμε και λίγο θετικά, ότι ξαφνικά έχουμε έναν παρά πολύ μεγάλο αριθμό επιστημόνων οι οποίοι αν επιστρέψουν στην Ελλάδα θα μπορούσαν να κάνουν τη διαφορά. Επιπλέον, ένα από τα μεγάλα προβλήματα στην καινοτομία είναι τα management teams, δηλαδή το κομμάτι των ανθρώπων που θα έχουν διευθυντικές θέσεις. Αυτή τη στιγμή, στην Ελλάδα υπερπαράγουμε επιστήμονες, δεν έχουμε την οικονομία που μπορεί να απορροφήσει αυτούς τους επιστήμονες. Επομένως, θεωρώ θετικό κάποιοι άνθρωποι να φύγουν στο εξωτερικό, να αποκτήσουν εργασιακή εμπειρία και νοοτροπία και να επιστρέψουν στην Ελλάδα όταν θα θέλουν να στελεχώσουν μία εταιρεία ή να ιδρύσουν τη δική τους.