Ζητήματα και καλές πρακτικές για την τεκμηρίωση και την ψηφιοποίηση της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς

Στο πλαίσιο των εορτασμών για τα 20 χρόνια από την υπογραφή της Σύμβασης για τη Διαφύλαξη της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς (UNESCO 2003), το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης και Ηλεκτρονικού Περιεχομένου (ΕΚΤ), σε συνεργασία με τη Διεύθυνση Νεότερης Πολιτιστικής Κληρονομιάς του Υπουργείου Πολιτισμού, διοργανώνει διαδικτυακή εκδήλωση με τίτλο "Τεκμηρίωση και ψηφιοποίηση της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς: ζητήματα και καλές πρακτικές" την Τρίτη 21 Νοεμβρίου 2023 (ώρες 12.00-14.30).

Η υιοθέτηση της Διεθνούς Σύμβασης της UNESCO για τη Διαφύλαξη της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς το 2003 πυροδότησε μια σημαντική αλλαγή παραδείγματος παγκοσμίως, αναδεικνύοντας τη σημασία της ζωντανής κληρονομιάς (living heritage), ενώ στάθηκε η αφορμή για τη λήψη, σε θεσμικό επίπεδο, σειράς μέτρων πολιτικής για την προβολή, τη διαφύλαξη και την προώθησή της.

Η Σύμβαση προσδιορίζει πέντε πεδία στα οποία εκδηλώνεται η άυλη πολιτιστική κληρονομιά, και συγκεκριμένα: α) τις προφορικές παραδόσεις και εκφράσεις, συμπεριλαμβανομένης της γλώσσας ως φορέα της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς (παραμύθια, μύθοι και διηγήσεις, αφηγηματικά τραγούδια), β) τις επιτελεστικές τέχνες όπως τον χορό, τη μουσική, το λαϊκό θέατρο, γ) τις κοινωνικές πρακτικές, τις τελετουργίες και τις εορταστικές εκδηλώσεις (λαϊκά δρώμενα, έθιμα ευετηρίας, έθιμα στον κύκλο του χρόνου, σημαντικοί σταθμοί στη ζωή του ανθρώπου), δ) τις γνώσεις και τις πρακτικές που αφορούν τη φύση και το σύμπαν (παραδοσιακές καλλιέργειες, εθνοβοτανική γνώση, λαϊκές αντιλήψεις για τη μετεωρολογία κ.ά.) και ε) την τεχνογνωσία που συνδέεται με την παραδοσιακή χειροτεχνία (υφαντική, αγγειοπλαστική, ξυλοναυπηγική κ.ά.).

Η ψηφιοποίηση και η μεταφορά στο ψηφιακό περιβάλλον των διαφορετικών εκφάνσεων της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς αποτελεί μια σύνθετη διαδικασία που περιλαμβάνει την καταγραφή της γνώσης, των υλικών, των τεχνικών αλλά και του περιβάλλοντος και των κοινωνικοϊστορικών συμφραζομένων μέσα στα οποία αυτές συντελούνται, όπως οι διαφορετικές κοινωνικές εκδηλώσεις και οι εποχές του χρόνου.

Δεδομένης της πολιτιστικής, κοινωνικής, οικολογικής και οικονομικής αξίας της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς και των παραδοσιακών τεχνών, στην εκδήλωση θα διερευνηθούν οι πλέον σύγχρονοι τρόποι και οι καλές πρακτικές διατήρησης της γνώσης και των τεκμηρίων που σχετίζονται με αυτή στο ψηφιακό περιβάλλον, με σκοπό τη μέγιστη διάδοση και αξιοποίησή της, αλλά και τον επαναπροσδιορισμό της στα σύγχρονα τεχνοπολιτισμικά συμφραζόμενα.

Στην εκδήλωση, με τη συμμετοχή εκπροσώπων των αρμόδιων θεσμικών φορέων, επιστημόνων και ερευνητών του πεδίου, θα επιχειρηθεί η προσέγγιση ζητημάτων που άπτονται της καταγραφής και της μεταφοράς της σύνθετης αυτής γνώσης στο ψηφιακό περιβάλλον από επιστημολογική και τεχνολογική σκοπιά, και λαμβάνοντας υπόψη τις ηθικές και νομικές πτυχές καθώς και τις διαφορετικές ανάγκες των χρηστών, όπως των εμπλεκόμενων κοινοτήτων φορέων της άυλης κληρονομιάς, αλλά και της εκπαίδευσης, της έρευνας, του τουρισμού και των δημιουργικών βιομηχανιών.

Στο πλαίσιο των τρεχόντων χρηματοδοτικών προγραμμάτων (03_ΕΠΑνΕΚ, Πρόσκληση 118, Περιφερειακά Προγράμματα, κ.ά.) χρηματοδοτείται μεγάλος όγκος έργων που αφορούν την ψηφιοποίηση της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς, χειροτεχνίας και λαϊκής τέχνης, αποδέκτης των αποτελεσμάτων των οποίων θα είναι και το ΕΚΤ μέσω του SearchCulture.gr.

Μέσα από την παρούσα διαδικτυακή εκδήλωση, στόχος είναι να βελτιωθούν οι διαδικασίες και το αποτέλεσμα των έργων ψηφιοποίησης, να ευαισθητοποιηθούν τόσο οι φορείς διαχείρισης των συλλογών όσο και οι τεχνικοί ανάδοχοι των έργων πάνω στις ιδιαιτερότητες που εγείρει η ψηφιοποίηση και η τεκμηρίωση συλλογών άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς και να υιοθετηθούν πρότυπα διαλειτουργικότητας που διασφαλίζουν την ποιότητα και τη βιωσιμότητα των αποτελεσμάτων των έργων ψηφιοποίησης. Στόχος, ακόμη, είναι να δοθεί στις εμπλεκόμενες κοινότητες φορέων άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς πρόσβαση σε τεχνογνωσία, μεθόδους, εργαλεία και υποδομές, ώστε να είναι σε θέση οι ίδιες να παραγάγουν ψηφιακό αρχειακό υλικό με πρότυπο τρόπο.

Η εκδήλωση θα πραγματοποιηθεί μέσω της πλατφόρμας Zoom, είναι ανοικτή στο κοινό αλλά απαιτείται προεγγραφή. Το πρόγραμμα βρίσκεται διαθέσιμο εδώ.

Δεν θα δοθούν βεβαιώσεις συμμετοχής.  Για περισσότερες πληροφορίες, οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να επικοινωνούν στη διεύθυνση searchculture@ekt.gr.

Σχετικά με τους διοργανωτές

Η Διεύθυνση Νεότερης Πολιτιστικής Κληρονομιάς, και πιο συγκεκριμένα το Τμήμα Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς και Διαπολιτισμικών Θεμάτων, είναι η αρμόδια υπηρεσία του Υπουργείου Πολιτισμού για την προαγωγή, ανάμεσα στα άλλα,  της επιστημονικής καταγραφής και τεκμηρίωσης του Παραδοσιακού και Σύγχρονου Λαϊκού Πολιτισμού και της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς, την εφαρμογή των Διεθνών Συμβάσεων για τη Διαφύλαξη της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς (UNESCO 2003) και, σε συνεργασία με τη Γενική Διεύθυνση Σύγχρονου Πολιτισμού, την εφαρμογή της Διεθνούς Συμβάσεως για την Προστασία και Προώθηση της Πολυμορφίας των Πολιτισμικών Εκφράσεων (UNESCO 2005), καθώς και τον σχεδιασμό και την εφαρμογή δράσεων διαφύλαξης των άυλων πολιτιστικών αγαθών που εγγράφονται στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ελλάδας και στους Καταλόγους της UNESCO.

Το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης και Ηλεκτρονικού Περιεχομένου (ΕΚΤ) είναι ο Εθνικός Συσσωρευτής Ψηφιακού Πολιτιστικού Περιεχομένου και ο διαπιστευμένος εθνικός συσσωρευτής για την ευρωπαϊκή ψηφιακή βιβλιοθήκη Europeana μέσω της υποδομής SearchCulture.gr που αναπτύσσει. Σήμερα, το SearchCulture.gr φιλοξενεί περισσότερα από 810.000 ψηφιακά τεκμήρια, που άπτονται της υλικής και άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς όπως αρχαιολογικά μνημεία, ιστορικά έγγραφα και χειρόγραφα, λαογραφικά αντικείμενα και κειμήλια, έργα καλών τεχνών, θρησκευτικά έργα τέχνης, χαρτογραφικό υλικό, χάρτες και βιβλία. Συμμετέχουν περισσότεροι από 80 φορείς, όπως μουσεία, βιβλιοθήκες, αρχεία, εφορείες και πολιτιστικοί σύλλογοι, μεταξύ των οποίων η Εθνική Πινακοθήκη, η Εθνική Λυρική Σκηνή, το Λαογραφικό Μουσείο Μακεδονίας-Θράκης, το Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, το Ίδρυμα Αβέρωφ, κ.ά. Στο SearchCulture.gr συλλέγονται, εμπλουτίζονται σημασιολογικά και ευρετηριάζονται τα περιγραφικά μεταδεδομένα των ψηφιακών τεκμηρίων ως προς τα πρόσωπα, τις ιστορικές περιόδους, τους τύπους των τεκμηρίων, τις τοποθεσίες και τα θέματα, αναδεικνύοντας με μοναδικό τρόπο τις συσχετίσεις ανάμεσά τους, σε όλο το εύρος της ελληνικής ιστορίας.

H αναβάθμιση και η επέκταση του SearchCulture.gr με νέες λειτουργικότητες, πραγματοποιείται από το ΕΚΤ στο πλαίσιο της πράξης “Εθνικό Πληροφοριακό Σύστημα Έρευνας και Τεχνολογίας: Υποδομή Συσσώρευσης, Τεκμηρίωσης και Διάθεσης Ψηφιακού Περιεχομένου με διασφάλιση διαλειτουργικότητας, μακροχρόνιας διατήρησης και ανοικτής πρόσβασης”. Η πράξη υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος “Μεταρρύθμιση του Δημόσιου Τομέα” (ΕΣΠΑ 2014-2020) και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση - Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης και εθνικούς πόρους.