Ανοικτότητα και Διαλειτουργικότητα στον Ψηφιακό Πολιτισμό: Δύο νέοι οδηγοί καλών πρακτικών και προδιαγραφών του ΕΚΤ

Αξιοποιώντας την τεχνογνωσία και τις υποδομές που έχει αποκτήσει ως κεντρικός φορέας για τη συσσώρευση του ψηφιακού πολιτιστικού αποθέματος της χώρας τα τελευταία χρόνια, το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης και Ηλεκτρονικού Περιεχομένου (ΕΚΤ) δημοσίευσε δύο οδηγούς που αφορούν την πρότυπη διαχείριση του ψηφιακού πολιτιστικού αποθέματος στο διαδίκτυο.

Στόχος είναι οι ψηφιακές συλλογές να διατίθενται στο διαδίκτυο από τους φορείς διαχείρισής τους, με όρους διαλειτουργικότητας και ακολουθώντας διεθνή πρότυπα και καλές πρακτικές. Με την τήρηση ενιαίων προδιαγραφών διασφαλίζεται, σε εθνικό επίπεδο, η μακροχρόνια διαθεσιμότητα των αποτελεσμάτων της ψηφιοποίησης. Τα ψηφιακά τεκμήρια καθίστανται ενιαία αναζητήσιμα και με αυτό τον τρόπο μεγιστοποιείται η δυνατότητα προβολής και επανάχρησής τους από διαφορετικές κοινότητες χρηστών στην Ελλάδα και το εξωτερικό. 

Το ΕΚΤ σε συμφωνία με τον θεσμικό του ρόλο που είναι “η συλλογή, συσσώρευση, οργάνωση, τεκμηρίωση, διάχυση εντός και εκτός της Χώρας και η ψηφιακή διατήρηση της επιστημονικής, τεχνολογικής και πολιτιστικής πληροφορίας, περιεχομένου και δεδομένων, που παράγεται στην Ελλάδα” αναπτύσσει την εθνική υποδομή συσσώρευσης πολιτιστικού περιεχομένου SearchCulture.gr.

Η ανάπτυξη του SearchCulture.gr  ξεκίνησε το 2013 στο πλαίσιο της συνεργασίας του ΕΚΤ με το Ε.Π. “Ψηφιακή Σύγκλιση”: το ΕΚΤ έθεσε τότε τις προδιαγραφές διαλειτουργικότητας για 42 Πράξεις, έλεγξε την συμμόρφωσή τους με τις προδιαγραφές αυτές και ενέταξε το ψηφιακό περιεχόμενο που παρήχθη στην πύλη και στην υποδομή ασφαλούς διαφύλαξης. Έκτοτε, το ΕΚΤ επικαιροποιεί τακτικά τις προδιαγραφές διαλειτουργικότητας και ποιότητας για τη διαδικτυακή διάθεση ψηφιακού πολιτιστικού περιεχομένου και εμπλουτίζει συνεχώς το SearchCulture.gr με νέες συλλογές και νέες λειτουργικότητες.

Σήμερα το SearchCulture.gr συγκεντρώνει περισσότερα από 700.000 τεκμήρια από 69 φορείς περιεχομένου, όπως η Ακαδημία Αθηνών, η Εθνική Λυρική Σκηνή, το Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, η Εθνική Πινακοθήκη, κ.ά. Το υλικό αυτό συλλέγεται, εμπλουτίζεται και διασυνδέεται από το εξειδικευμένο προσωπικό του ΕΚΤ και διατίθεται κεντρικά μέσα από τη διαδικτυακή πύλη, για χρήση από τους ερευνητές, την εκπαιδευτική κοινότητα και το ευρύ κοινό.

Η εθνική υποδομή συσσώρευσης είναι πλήρως εναρμονισμένη με τα διεθνή πρότυπα και τις καλές πρακτικές διάθεσης περιεχομένου. Το ΕΚΤ, άλλωστε, λειτουργεί ως εθνικός διαπιστευμένος πάροχος περιεχομένου για τη Europeana, διαθέτοντας τις συλλογές που συγκεντρώνει και στην Ευρωπαϊκή Ψηφιακή Βιβλιοθήκη χωρίς να απαιτούνται περαιτέρω διαδικασίες για τους φορείς. Οι υπηρεσίες αυτές διατίθενται προς τους φορείς χωρίς κόστος γι’αυτούς.

Οι παρούσες προδιαγραφές απευθύνονται σε φορείς περιεχομένου, σε μουσεία και σε βιβλιοθήκες. Σε δημόσιους ή ιδιωτικούς φορείς διαχείρισης και φύλαξης αρχειακών συλλογών, σε πινακοθήκες, σε πολιτιστικά ιδρύματα, αλλά και στους αναδόχους που τους υποστηρίζουν και που υλοποιούν έργα ψηφιοποίησης πολιτιστικών συλλογών. Οι προδιαγραφές παρουσιάζουν τις απαραίτητες απαιτήσεις διαλειτουργικότητας και ποιότητας για τα συστήματα διάθεσης περιεχομένου, τα προς διάθεση μεταδεδομένα και τα ψηφιακά αρχεία, που μεγιστοποιούν την ευρεσιμότητα, την αξιοποίηση και την επανάχρηση των συλλογών τους και καθιστούν δυνατή την ένταξή τους στον Εθνικό Συσσωρευτή Πολιτιστικού Περιεχομένου SearchCulture.gr και στη Europeana.

Ο πρώτος Οδηγός είναι πιο συνοπτικός και περιλαμβάνει τις “Βασικές προδιαγραφές διαλειτουργικότητας για την ένταξη συλλογών στον Εθνικό Συσσωρευτή Ψηφιακών Πολιτιστικών Πόρων”. Μέσα από τις συνοπτικές αυτές προδιαγραφές, στόχος είναι να καταστεί όσο το δυνατόν ευκολότερο ακόμη και σε παλαιά συστήματα, να υιοθετήσουν τις προδιαγραφές εκείνες που θα τα καταστήσουν διαλειτουργικά με τον εθνικό συσσωρευτή και θα δώσουν νέες δυνατότητες αναζητησιμότητας και ευρεσιμότητας στις συλλογές.

Οι προδιαγραφές αυτές συστήνεται να χρησιμοποιηθούν συνδυαστικά με τον δεύτερο οδηγό “Καλές Πρακτικές και Προδιαγραφές διαλειτουργικότητας και ποιότητας για τη διαδικτυακή διάθεση ψηφιακού πολιτιστικού περιεχομένου”. Ο αναλυτικός αυτός οδηγός που εκδίδει το ΕΚΤ και τον οποίο επικαιροποιεί συχνά, καλύπτει μία ευρύτερη θεματολογία που άπτεται του συνόλου των πλέον σύγχρονων καλών πρακτικών ψηφιοποίησης και διάθεσης των ψηφιακών πόρων στο διαδίκτυο.

Ο αναλυτικός οδηγός απευθύνεται ιδιαιτέρως σε φορείς και αναδόχους που ξεκινούν την υλοποίηση συγχρηματοδοτούμενων Πράξεων οι οποίες έχουν ως αντικείμενο την ψηφιοποίηση και τη διάθεση τεκμηρίων πολιτιστικής κληρονομιάς στο διαδίκτυο. Παρουσιάζει ένα σύνολο καλών πρακτικών και προδιαγραφών διαλειτουργικότητας, διάθεσης και ποιότητας ψηφιακού περιεχομένου - μεταδεδομένων και ψηφιακών αρχείων - που μεγιστοποιούν την ευρεσιμότητα και την επανάχρησή τους και επιτρέπουν την προτυποποιημένη διάθεσή τους στον Εθνικό Συσσωρευτή Ψηφιακών Πολιτιστικών Πόρων SearchCulture.gr του ΕΚΤ και σε άλλους συσσωρευτές, όπως την ευρωπαϊκή ψηφιακή βιβλιοθήκη Europeana, καθώς και σε τρίτα συστήματα και εφαρμογές που αξιοποιούν την ψηφιακή πολιτιστική κληρονομιά με δημιουργικό τρόπο.

Ο οδηγός καλύπτει μία ευρεία θεματολογία, όπως τη διάθεση των μεταδεδομένων ως Διασυνδεδεμένα Δεδομένα, τη  χρήση μόνιμων προσδιοριστών, την επιλογή κατάλληλων μηχαναγνώσιμων ανοικτών αδειών χρήσης, τη διάθεση των μεταδεδομένων σε πρότυπα σχήματα, τη χρήση λεξιλογίων και θησαυρών όρων στην τεκμηρίωση. Περιλαμβάνει ακόμη προδιαγραφές για τη διαδικτυακή διάθεση ψηφιακών αρχείων και πληροφορίες σχετικά με τεχνικές ψηφιοποίησης και βασικές αρχές ψηφιακής διατήρησης.

Με την καθιέρωση ενιαίων προδιαγραφών διαλειτουργικότητας, συμβατών με τα διεθνή πρότυπα και τις καλές πρακτικές, στόχος είναι να εξασφαλιστεί η ποιότητα και η μακροχρόνια διαθεσιμότητα του αποτελέσματος των έργων ψηφιοποίησης και να επιτευχθεί η ευρεία διάχυση της πολιτιστικής μας κληρονομιάς στο διαδίκτυο, στην Ελλάδα και διεθνώς. Κοινός στόχος εξάλλου του ΕΚΤ με το Υπουργείο Ψηφιακής Διακυβέρνησης, στο οποίο υπάγεται, είναι περισσότερες και καλύτερες υπηρεσίες διαλειτουργικότητας προς τον πολίτη. Με αυτό τον τρόπο τίθενται οι βάσεις για έναν ενιαίο Ψηφιακό Δημόσιο Χώρο, ένα Χώρο υψηλής αξίας για την έρευνα, την εκπαίδευση και τη δημιουργική επανάχρηση και με τη δυναμική να γίνει ένας Χώρος κοινωνικής όσμωσης, παιδείας και διαλόγου γύρω από το δημόσιο πολιτιστικό αγαθό.

Η επέκταση του SearchCulture.gr με νέες λειτουργικότητες, η ένταξη νέων συλλογών και η δημοσίευση προδιαγραφών διαλειτουργικότητας, χρηματοδοτούνται από το έργο “Εθνικό Πληροφοριακό Σύστημα Έρευνας και Τεχνολογίας: Εθνική Υποδομή Συσσώρευσης, Τεκμηρίωσης και Διάθεσης Ψηφιακού Περιεχομένου με διασφάλιση διαλειτουργικότητας, μακροχρόνιας διατήρησης και ανοικτής πρόσβασης” του Ε.Π. “Μεταρρύθμιση του Δημόσιου Τομέα”, το οποίο συγχρηματοδοτείται από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης και Εθνικούς πόρους, και το οποίο υλοποιεί το ΕΚΤ ως Δικαιούχος.

Στους στόχους του έργου, το οποίο ξεκίνησε τον Απρίλιο του 2020 και ολοκληρώνεται τον Ιούλιο του 2023, περιλαμβάνονται η καθιέρωση κοινών προτύπων διαλειτουργικότητας στα έργα ψηφιοποίησης, η κλιμάκωση και προτυποποίηση της συσσώρευσης ψηφιακού περιεχομένου από τις κατανεμημένες υποδομές των φορέων παραγωγής του με έμφαση στη σημασιολογική του διασύνδεση, την κεντρική του διάθεσή μέσα από θεματικές πύλες συσσώρευσης του ΕΚΤ (SearchCulture.gr και OpenArchives.gr) και τη διάθεσή του στις αντίστοιχες ευρωπαϊκές υποδομές και η δημιουργία του “ψηφιακού δημόσιου χώρου” για το Εθνικό Ψηφιακό Πολιτιστικό και Επιστημονικό Απόθεμα.