Νέα μελέτη του ΕΚΤ αναλύει το Ευρωπαϊκό Πλαίσιο Διακυβέρνησης Δεδομένων και τις προκλήσεις της ψηφιακής εποχής

Τις πολύπλευρες διαστάσεις του ευρωπαϊκού πλαισίου διακυβέρνησης δεδομένων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ), τόσο σε κανονιστικό όσο και σε λειτουργικό επίπεδο, εξετάζει και αναλύει η νέα μελέτη του Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης και Ηλεκτρονικού Περιεχομένου (ΕΚΤ) με τίτλο «Ευρωπαϊκό Πλαίσιο Διακυβέρνησης Δεδομένων. Στρατηγικές, Κανονιστικές Διατάξεις & Λειτουργικές Κατευθύνσεις της ΕΕ: Αναλυτικές & Ερμηνευτικές Διαστάσεις».

Η έκδοση του ΕΚΤ, διαθέσιμη στη διεύθυνση https://metrics.ekt.gr/publications/742, απευθύνεται σε κάθε ενδιαφερόμενο και ιδιαίτερα σε όσους χαράσσουν πολιτικές ή σχεδιάζουν τεχνολογικές λύσεις που βασίζονται στα δεδομένα. Στόχος της είναι να αναδείξει πώς η ΕΕ οργανώνει, ρυθμίζει και αξιοποιεί τα δεδομένα στο πλαίσιο της ψηφιακής καινοτομίας και της ενιαίας αγοράς δεδομένων.

«Σε ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο περιβάλλον, όπου τα δεδομένα αποτελούν θεμέλιο της καινοτομίας, της ανάπτυξης και της κοινωνικής συνοχής, η κατανόηση των κανονιστικών, θεσμικών, λειτουργικών και πολιτικών διαστάσεων της διακυβέρνησής τους αποκτά καθοριστική σημασία», επισημαίνει ο Διευθυντής του ΕΚΤ, Δρ. Κυριάκος Τολιάς.

Τι σημαίνει όμως «διακυβέρνηση δεδομένων»; Πώς λειτουργεί το πολυεπίπεδο αυτό σύστημα και ποιες νομοθετικές πράξεις το συγκροτούν; Πώς η Ελλάδα ανταποκρίνεται στο νέο ρυθμιστικό περιβάλλον που διαμορφώνεται; Ποια είναι τα οφέλη για τους πολίτες, τις επιχειρήσεις και την οικονομία από την εφαρμογή των ευρωπαϊκών πολιτικών για τα δεδομένα; Ποιες προκλήσεις αναδύονται για την ΕΕ και τη χώρα μας;

Η νέα έκδοση του ΕΚΤ προσεγγίζει τα ερωτήματα αυτά με τρόπο διεπιστημονικό και ολιστικό. Αναλύει τη δυναμική εξέλιξη των ευρωπαϊκών στρατηγικών και ρυθμίσεων γύρω από τα δεδομένα και αναδεικνύει τις προκλήσεις που αναδύονται τόσο από τις νομοθετικές παρεμβάσεις όσο και από την ταχύτατη τεχνολογική πρόοδο.

Υπό αυτό το πρίσμα, αναδεικνύεται και ο ρόλος του ΕΚΤ ως θεσμικού φορέα τεκμηρίωσης στη νέα εποχή της διακυβέρνησης δεδομένων. Η θεσμική αναβάθμιση του ΕΚΤ στο εθνικό οικοσύστημα δεδομένων αποτυπώνεται και στις πρόσφατες νομοθετικές ρυθμίσεις.

Σύμφωνα με τον Νόμο 5188/2025, το ΕΚΤ αναλαμβάνει ενισχυμένο ρόλο στη διακυβέρνηση των δημόσιων δεδομένων, συμμετέχοντας στη Συντονιστική Επιτροπή για τα δεδομένα του δημοσίου τομέα. Στο πλαίσιο αυτό συμβάλλει ενεργά στη διαμόρφωση πολιτικών, στην παρακολούθηση της εφαρμογής της Εθνικής Στρατηγικής για τα Δεδομένα και στην προώθηση της ανοικτής διάθεσης και της διαλειτουργικότητας των δεδομένων.

Η μελέτη καλύπτει ένα σημαντικό κενό στη βιβλιογραφία, καθώς για πρώτη φορά συγκεντρώνεται το σύνολο των νομοθετικών πρωτοβουλιών της ΕΕ που σχετίζονται με τη διακυβέρνηση δεδομένων. Παράλληλα, αναδεικνύει κρίσιμα ζητήματα όπως η ομοιόμορφη εφαρμογή των ευρωπαϊκών στρατηγικών από τα κράτη μέλη, η αλληλοεπικάλυψη των πολλαπλών νομοθετικών παρεμβάσεων και η ανάγκη συντονισμένων βημάτων για τη διασφάλιση συνεκτικότητας.

Κάθε μια από τις έξι ενότητες της έκδοσης, εξετάζει μια διαφορετική πτυχή της διακυβέρνησης δεδομένων και του ευρωπαϊκού οικοσυστήματος που τη στηρίζει. Παρουσιάζονται οι βασικές διαστάσεις της διακυβέρνησης δεδομένων, η τρέχουσα εικόνα του ευρωπαϊκού οικοσυστήματος δεδομένων και οι στρατηγικές για την περαιτέρω ανάπτυξή του. Παράλληλα, αναλύεται ο τρόπος με τον οποίο οι ευρωπαϊκές κατευθύνσεις ενσωματώνονται στην ελληνική περίπτωση, ενώ ακολουθεί η ερμηνεία και η ανάλυση του κανονιστικού πλαισίου που διέπει τη διακυβέρνηση δεδομένων σε επίπεδο ΕΕ. Τέλος, αναδεικνύονται οι βασικές προκλήσεις και οι προοπτικές για το μέλλον του ευρωπαϊκού οικοσυστήματος δεδομένων.

Με στόχο να αποσαφηνιστούν κρίσιμες πτυχές του ευρωπαϊκού πλαισίου διακυβέρνησης δεδομένων, η μελέτη του ΕΚΤ απαντά σε βασικά ερωτήματα.

Γιατί η ΕΕ δίνει προτεραιότητα στη διακυβέρνηση δεδομένων σήμερα;

Tα δεδομένα αποτελούν κινητήριο μοχλό ανάπτυξης, καινοτομίας και χρηστής διακυβέρνησης. Η ΕΕ χαράσσει ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο πολιτικών και κανόνων, με στόχο την ενίσχυση της ροής, πρόσβασης και επανάχρησης δεδομένων, διασφαλίζοντας παράλληλα τον σεβασμό των δικαιωμάτων και των ευρωπαϊκών αξιών. Στην πρώτη ενότητα αναλύεται ο σκοπός της δόμησης του ευρωπαϊκού οικοσυστήματος διακυβέρνησης δεδομένων, που στοχεύει στην ενίσχυση της εμπιστοσύνης, της ασφάλειας και της ανταγωνιστικότητας.

Πώς είναι δομημένο το ευρωπαϊκό οικοσύστημα διακυβέρνησης δεδομένων;

Πρόκειται για ένα πολυεπίπεδο και δυναμικό σύστημα που συνδυάζει ενωσιακούς κανόνες, θεσμικούς ρόλους και εθνικές εφαρμογές. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναλαμβάνει την εκκίνηση των νομοθετικών πρωτοβουλιών, τον συντονισμό και τη χρηματοδότηση, ενώ τα κράτη-μέλη, οι ρυθμιστικές αρχές και οι αρμόδιοι φορείς διασφαλίζουν την ασφάλεια και τη διαλειτουργικότητα των δεδομένων. Στη δεύτερη ενότητα παρουσιάζονται τα δομικά μέρη του ευρωπαϊκού οικοσυστήματος διακυβέρνησης δεδομένων, η ενσωμάτωση των κατευθύνσεών τους στην ελληνική περίπτωση και ο αντίστοιχος ρόλος του ΕΚΤ.

Τι είναι η «διακυβέρνηση δεδομένων» και γιατί μας ενδιαφέρει;

Η διακυβέρνηση δεδομένων αφορά τον καθορισμό δικαιωμάτων, αρμοδιοτήτων, πολιτικών και προτύπων για τη διαχείριση των δεδομένων ως στρατηγικό πόρο. Με άλλα λόγια, προσδιορίζει το ποιος κάνει τι, πότε και με ποια μέσα. Στην τρίτη ενότητα επεξηγούνται και οριοθετούνται τα βασικά χαρακτηριστικά της έννοιας, τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε διεθνές επίπεδο, οι ρόλοι, καθώς και οι σχετικές επιτροπές και επιχειρησιακές μονάδες της ΕΕ.

Ποιες πολιτικές καθοδηγούν την ευρωπαϊκή προσέγγιση στη διακυβέρνηση δεδομένων;

Το Πρόγραμμα «Ψηφιακή Δεκαετία 2030» και η Στρατηγική για τα Δεδομένα αποτελούν τον πυρήνα της ευρωπαϊκής πολιτικής, όπως αναλύονται στην τέταρτη ενότητα. Παράλληλα, πολιτικές για τα ανοικτά δεδομένα, την ροή και την επανάχρηση των δεδομένων, την αυτοματοποίηση και την προστασία των καταναλωτών, δημιουργούν συνέργειες για μία διαλειτουργική, ασφαλή και καινοτόμο Ευρώπη που βασίζεται στα δεδομένα.

Γιατί είναι απαραίτητη η συγκέντρωση και ερμηνεία της ευρωπαϊκής νομοθεσίας που σχετίζεται με τη διακυβέρνηση δεδομένων;

Τα τελευταία χρόνια έχει διαμορφωθεί ένα σύνθετο αλλά συνεκτικό πλέγμα ευρωπαϊκών ρυθμίσεων, όπως:

• ο Γενικός Κανονισμός για την Προστασία Δεδομένων (GDPR),
• η Πράξη για τη Διακυβέρνηση Δεδομένων (DGA),
• η Πράξη για τα Δεδομένα (Data Act),
• οι Πράξεις για Ψηφιακές Αγορές και Υπηρεσίες (DMA & DSA),
• η Οδηγία για την Κυβερνοασφάλεια (NIS2),
• η Πράξη για τη Διαλειτουργική Ευρώπη (Interoperable Europe Act),
• η Πράξη για την Τεχνητή Νοημοσύνη (AI Act) και
• ο Κανονισμός για τη δημιουργία Ευρωπαϊκού Χώρου Δεδομένων Υγείας (EHDS).

Η πέμπτη ενότητα συγκεντρώνει και αναλύει τη σχετική νομοθεσία, εξηγώντας τις υποχρεώσεις και τις ρυθμίσεις που ισχύουν σε όλη την ΕΕ. Η κατανόησή της είναι σημαντική, καθώς το ενωσιακό δίκαιο θέτει τα θεμέλια για ένα ενιαίο οικοσύστημα διακυβέρνησης δεδομένων που στηρίζει την κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη, με σεβασμό στα θεμελιώδη δικαιώματα.

Υπάρχουν προκλήσεις και προβλήματα που αναζητούν λύσεις;

Η ΕΕ διαμορφώνει μια στρατηγική προσανατολισμένη στα δεδομένα, με επίκεντρο την εμπιστοσύνη, τη διαλειτουργικότητα και τους σαφείς κανόνες για την εξαγωγή, τον διαμοιρασμό και την επανάχρηση δεδομένων. Ωστόσο, σημαντικές προκλήσεις παραμένουν, όπως η ευθυγράμμιση των εθνικών πολιτικών, η αλληλοεπικάλυψη ρυθμίσεων, η ωρίμανση υποδομών και δεξιοτήτων και η εξισορρόπηση ανάμεσα στη χρήση των δεδομένων και στην προστασία των δικαιωμάτων. Αυτά τα ζητήματα αναλύονται εκτενώς στην έκτη ενότητα.

Η συμβολή του ΕΚΤ στον δημόσιο διάλογο

Η μελέτη δημοσιεύεται σε μια κομβική στιγμή για την ψηφιακή μετάβαση της χώρας. Καθώς τα δεδομένα αποτελούν κινητήριο μοχλό καινοτομίας, ανάπτυξης και κοινωνικής προόδου, η κατανόηση του τρόπου με τον οποίο συγκεντρώνονται, διαμοιράζονται και αξιοποιούνται, αποκτά στρατηγική σημασία. Μέσα από αυτή την έκδοση, το ΕΚΤ συμβάλλει ενεργά στον δημόσιο διάλογο, προσφέροντας ένα εργαλείο κατανόησης του ευρωπαϊκού πλαισίου διακυβέρνησης δεδομένων, και ενισχύοντας την ικανότητα της χώρας να συμμετέχει δυναμικά στη νέα ευρωπαϊκή πραγματικότητα των δεδομένων.

Η μελέτη συντάχθηκε στο πλαίσιο του Έργου «Ανάπτυξη του θεσμού, της υποδομής, των δυνατοτήτων και ικανοτήτων για τη διακυβέρνηση δεδομένων του δημοσίου, τη διάθεσή τους για επανάχρηση και την παροχή σχετικών υπηρεσιών σε δημόσιο και ιδιωτικό τομέα, στην Ελλάδα - Α Φάση». Το έργο υλοποιείται από το ΕΚΤ στο πλαίσιο του Εθνικού Σχεδίου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας «Ελλάδα 2.0» με τη χρηματοδότηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης - NextGenerationEU.