Η Έκθεση STI Outlook 2025 του ΟΟΣΑ για Επιστήμη, Τεχνολογία και Καινοτομία: Μεταρρυθμίσεις για έναν πιο ανθεκτικό και βιώσιμο κόσμο

Δημοσιεύτηκε η Έκθεση του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) με τίτλο «OECD Science, Technology and Innovation Outlook 2025 - Driving Change in a Shifting Landscape», που εξετάζει πώς η επιστήμη, η τεχνολογία και η καινοτομία (ΕΤΚ) μπορούν να στηρίξουν μετασχηματιστικές αλλαγές στην οικονομία και την κοινωνία.

Σύμφωνα με την Έκθεση, οι αυξανόμενες γεωπολιτικές εντάσεις και οι ανησυχίες για την ασφάλεια γύρω από τις αναδυόμενες κρίσιμες τεχνολογίες αναδιαμορφώνουν τη διεθνή συνεργασία στην επιστήμη, την τεχνολογία και την καινοτομία.

Η έκθεση αναδεικνύει την ανάγκη για βαθιές μεταρρυθμίσεις στις πολιτικές Ε&Α, ώστε να ανταποκριθούν στις προκλήσεις από παγκόσμιες κρίσεις, γεωπολιτικές εντάσεις και ταχύτατη τεχνολογική σύγκλιση (π.χ. ΤΝ, βιοτεχνολογία, κβαντικές τεχνολογίες).

Η Έκθεση καταγράφει απότομη αύξηση στα μέτρα ασφάλειας της έρευνας – πολιτικές που στοχεύουν στην προστασία ευαίσθητης έρευνας και στην αποτροπή ξένων παρεμβάσεων. Το 2025, οι χώρες ανέφεραν 250 τέτοιες πολιτικές  , σχεδόν δέκα φορές περισσότερες σε σύγκριση με το 2018. Παράλληλα, ο αριθμός των χωρών με πολιτικές ασφάλειας στην έρευνα αυξήθηκε από 12 σε 41 μέσα στην ίδια περίοδο.

«Η πρόκληση είναι να βρεθεί η σωστή ισορροπία μεταξύ ασφάλειας, ανοικτότητας και καινοτομίας», δήλωσε ο Γενικός Γραμματέας του ΟΟΣΑ, Mathias Cormann. «Πολύ λίγη ασφάλεια μπορεί να εκθέσει ευαίσθητη έρευνα, ενώ υπερβολική ασφάλεια μπορεί να καταπνίξει την καινοτομία και τη θετική συνεργασία. Οι κυβερνήσεις πρέπει να σχεδιάσουν μέτρα αναλογικά προς τους κινδύνους, στοχευμένα και ικανά να επιτρέπουν αμοιβαία επωφελή συνεργασία – αν θέλουν να προστατεύσουν τα εθνικά τους συμφέροντα χωρίς να υπονομεύσουν την ποιότητα της έρευνας ή να επιβραδύνουν την πρόοδο σε κοινές προκλήσεις, όπως η αύξηση της παραγωγικότητας, η επίτευξη μηδενικών εκπομπών, η προαγωγή της υγείας και η ψηφιακή μετάβαση».

Οι δημόσιες δαπάνες Ε&Α για την ενέργεια αυξήθηκαν κατά 76% την τελευταία δεκαετία, ενώ οι προϋπολογισμοί Ε&Α στον τομέα της άμυνας αυξήθηκαν κατά 75% στο ίδιο διάστημα – σχεδόν διπλάσια αύξηση σε σχέση με τη συνολική δαπάνη Ε&Α. Παράλληλα, εντείνονται οι προσπάθειες προστασίας των υψηλών τεχνολογιών, όπως η τεχνητή νοημοσύνη και οι κβαντικοί υπολογιστές, οδηγώντας σε αυστηρότερο έλεγχο των διεθνών επιστημονικών συνεργασιών σε μια περίοδο αυξανόμενου ανταγωνισμού.

Όπως επισημαίνεται στην έκθεση, υπάρχει ανάγκη για βαθιές μεταρρυθμίσεις στην πολιτική επιστήμης, τεχνολογίας και καινοτομίας, ώστε να ανταποκριθεί στις προκλήσεις που προκύπτουν από παγκόσμιες κρίσεις, γεωπολιτικές εντάσεις και ταχεία τεχνολογική σύγκλιση (π.χ. τεχνητή νοημοσύνη, βιοτεχνολογία, κβαντικές τεχνολογίες). Οι συνολικές κρατικές επιχορηγήσεις για Έρευνα και Ανάπτυξη (Ε&Α) στα κράτη μέλη του ΟΟΣΑ μειώθηκαν κατά 1,9% το 2024, εντείνοντας την ανάγκη για αποδοτικότερη αξιοποίηση πόρων. 

Επίσης, η καινοτομία παραμένει συγκεντρωμένη σε λίγες επιχειρήσεις και περιοχές, γεγονός που περιορίζει τα κοινωνικά και οικονομικά οφέλη. Οι 100 κορυφαίες επιχειρήσεις αντιπροσωπεύουν περίπου το 50% της παγκόσμιας Ε&Α, ενώ η συμμετοχή των γυναικών στην καινοτομία παραμένει χαμηλή: μόλις 11,3% των εφευρετών είναι γυναίκες και κάτω από 7% σε χώρες όπως η Αυστρία και η Γερμανία.

Παράλληλα, η σύγκλιση τεχνολογιών, όπως η συνθετική βιολογία, η νευροτεχνολογία, οι κβαντικές εφαρμογές και η παρατήρηση της Γης από το διάστημα, δημιουργεί νέες ευκαιρίες και προκλήσεις.

Οι κύριες προτάσεις της Έκθεσης είναι:

• Ενίσχυση της συμπληρωματικότητας άμεσων και έμμεσων μέτρων στήριξης Ε&Α (επιχορηγήσεις, φορολογικά κίνητρα) για ταχύτερη μετασχηματιστική αλλαγή.
• Υιοθέτηση νέων μοντέλων χρηματοδότησης που συνδυάζουν δημόσιους και ιδιωτικούς πόρους, ώστε η καινοτομία να υποστηρίζει πολλαπλές εθνικές προτεραιότητες.
• Ανάπτυξη πολιτικών ασφάλειας στην έρευνα που προστατεύουν τη γνώση χωρίς να περιορίζουν τη διεθνή συνεργασία.
• Προώθηση της διάχυσης της καινοτομίας και της συμμετοχής υποεκπροσωπούμενων κοινωνικών ομάδων, για μεγαλύτερη παραγωγικότητα και κοινωνική αποδοχή.
• Ενίσχυση της διεπιστημονικότητας, αναμόρφωση ακαδημαϊκών σταδιοδρομιών, ευέλικτη διακυβέρνηση υποδομών και διεύρυνση των συστημάτων αξιολόγησης πέρα από στενούς δείκτες επιστημονικής αριστείας. Η ανοικτή επιστήμη, η εμπιστοσύνη του κοινού και η ελευθερία της έρευνας παραμένουν θεμελιώδεις αρχές.
• Δημιουργία “χώρων τεχνολογικής σύγκλισης” (φυσικών και ψηφιακών) για προώθηση διεπιστημονικής συνεργασίας και αντιμετώπιση ζητημάτων δεοντολογίας, ασφάλειας και διαχείρισης δεδομένων.
• Μετάβαση από τομεακές σε οικοσυστημικές πολιτικές, με παρεμβάσεις που αντανακλούν την πολυπλοκότητα της βιομηχανικής δυναμικής.
• Επένδυση σε στρατηγική νοημοσύνη, πειραματισμό πολιτικής και προνοητική διακυβέρνηση, αξιοποιώντας εργαλεία όπως foresight, policy labs και regulatory sandboxes.

Η θέση της Ελλάδας

Στην Έκθεση δεν υπάρχουν ειδικές αναφορές στην Ελλάδα, ωστόσο η χώρα μας συμπεριλαμβάνεται σε αρκετούς πίνακες με στατιστικά δεδομένα.

Η θέση της χώρας μας στον παγκόσμιο χάρτη εμφανίζει βελτίωση σε πολλούς δείκτες της Έκθεσης, τους οποίους καταγράφει και διαβιβάζει στη Eurostat και τον ΟΟΣΑ, το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης και Ηλεκτρονικού Περιεχομένου (ΕΚΤ), ως Εθνική Αρχή του Ελληνικού Στατιστικού Συστήματος. Παρά τις βελτιώσεις, παραμένουν προκλήσεις στη συμμετοχή των γυναικών στα ανώτατα όργανα λήψης αποφάσεων χρηματοδότησης της έρευνας.

Σημειώνεται ότι το ΕΚΤ, ως Εθνική Αρχή του Ελληνικού Στατιστικού Συστήματος, έχει την ευθύνη για την τακτική παραγωγή και έκδοση των επίσημων στατιστικών για την Έρευνα, Ανάπτυξη και Καινοτομία στην Ελλάδα, σε συνεργασία με την Ελληνική Στατιστική Αρχή. Τα στοιχεία αποστέλλονται σε τακτική βάση στη Eurostat και τον ΟΟΣΑ. Η ανάλυση των στοιχείων και η εξαγωγή των σχετικών δεικτών δημοσιεύονται σε έντυπες και ηλεκτρονικές εκδόσεις του ΕΚΤ που διατίθενται στον δικτυακό τόπο http://metrics.ekt.gr.

Η Έκθεση του ΟΟΣΑ υπενθυμίζει ότι η επιστήμη, η τεχνολογία και η καινοτομία είναι καθοριστικοί μοχλοί για την αντιμετώπιση των σύγχρονων προκλήσεων και την προώθηση ενός πιο παραγωγικού και βιώσιμου μέλλοντος.

Δείτε την Έκθεση του ΟΟΣΑ εδώ.