Ένα νέο και φιλόδοξο ευρωπαϊκό ερευνητικό έργο στον τομέα της περιβαλλοντικής υγείας έχει αρχίσει να εκτελείται πρόσφατα με συντονιστή το Ινστιτούτο Βιολογικών Ερευνών και Βιοτεχνολογίας του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών (ΙΒΕΒ/ΕΙΕ) και με τη συμμετοχή 11 ευρωπαϊκών ερευνητικών ομάδων από 6 χώρες. Στόχος των ερευνητών είναι η διερεύνηση του ρόλου των περιβαλλοντικών παραγόντων στην αιτιολογία ασθενειών, όπως ο καρκίνος, το λέμφωμα και νευροαναπτυξιακές και ανοσολογικές ανωμαλίες.
Το έργο, με τίτλο EnviroGenomarkers (Genomics Biomarkers of Environmental Health, Γενωμικοί Δείκτες Περιβαλλοντικής Υγείας), εντάσσεται στο 7ο Πρόγραμμα Πλαίσιο για την έρευνα της ΕΕ (Θεματική Προτεραιότητα 'Περιβάλλον (περιλαμβανομένης και της κλιματικής αλλαγής)', υπο-περιοχή 'Περιβάλλον και Υγεία'), και στοχεύει στην εφαρμογή των νέων, ολιστικών τεχνολογιών κυτταρικής ανάλυσης (γονιδιωματικής, μεταγραφωμικής, μεταβολωμικής, επιγενωμικής, πρωτεωμικής) για την αναζήτηση νέων βιολογικών δεικτών πρόγνωσης του κινδύνου μελλοντικής νόσησης από καρκίνο του μαστού και του β-κυτταρικού λεμφώματος σε ενήλικες, καθώς επίσης και από ανοσολογικά και νευροαναπτυξιακά νοσήματα κατά την παιδική ηλικία.
Θα διερευνηθεί, επίσης, η σχέση των δεικτών αυτών με την έκθεση, κατά την ενήλικη ζωή στην πρώτη περίπτωση και κατά τη διάρκεια της κύησης στη δεύτερη, σε μια σειρά από τοξικούς παράγοντες του περιβάλλοντος και των τροφίμων, με έμφαση σε παράγοντες με καρκινογόνο και ορμονική δράση (π.χ. φθαλικοί εστέρες, πολυκυκλικοί αρωματικοί υδρογονάνθακες, πολυχλωριωμένα διφαινύλια, κάδμιο, προϊόντα απολύμανσης του νερού, ατμοσφαιρική ρύπανση). Η έρευνα θα εντοπισθεί σε τρεις πληθυσμιακές ομάδες, σε Σουηδία, Ιταλία και Ελλάδα (Κρήτη).
Στο έργο συμμετέχουν από ελληνικής πλευράς το ΙΒΕΒ/ΕΙΕ και το Τμήμα Ιατρικής του Πανεπιστημίου Κρήτης. Ο συνολικός προϋπολογισμός του έργου ανέρχεται σε 4,7 εκατ. ευρώ και θα διαρκέσει μέχρι τον Φεβρουάριο του 2013. Η Ομάδα του IBEB/ΕΙΕ, εκτός από τον συντονισμό του έργου, έχει την ευθύνη των επιγενωμικών αναλύσεων, και συμμετέχει στις δράσεις μέτρησης βλαβών DNA και εκτίμησης της έκθεσης σε διατροφικούς παράγοντες. Έχει επίσης την ευθύνη λειτουργίας του Γραφείου Επικοινωνίας και Διάχυσης Πληροφοριών του έργου.
Σύμφωνα με τον Δρα Σ. Κυρτόπουλο, Υπεύθυνο του Εργαστηρίου Χημικής Καρκινογένεσης και Γενετικής Τοξικολογίας 'τα αποτελέσματα του έργου αναμένεται να ενισχύσουν την επιστημονική βάση για την εκτίμηση του κινδύνου από την ανθρώπινη έκθεση στους παραπάνω παράγοντες και να βοηθήσουν στη διαμόρφωση πολιτικών προστασίας της υγείας και του περιβάλλοντος. Οι παραπάνω τεχνολογίες επιτρέπουν μια ολιστική προσέγγισης του τομέα της περιβαλλοντικής υγείας και μπορούν να οδηγήσουν σε μια ανακάλυψη πρώιμων κυτταρικών αλλαγών που θα μπορούσαν να αποτελέσουν δείκτες του κινδύνου μελλοντικής νόσησης'.
Το έργο EnviroGenomarkers αποτελεί την πρώτη μεγάλης κλίμακας εφαρμογή των τεχνολογιών αυτών σε πληθυσμιακή μελέτη στον χώρο της περιβαλλοντικής υγείας και παρουσιάστηκε με θετικά σχόλια, πρόσφατα στο περιοδικό Nature (http://www.nature.com/naturejobs/2009/090409/full/nj7239-792a.html).
Σημειώνεται ότι στο Εργαστηρίο Χημικής Καρκινογένεσης και Γενετικής Τοξικολογίας του ΙΒΕΒ/ΕΙΕ υλοποιούνται, μεταξύ άλλων, ερευνητικά έργα στον τομέα 'Αλληλεπιδράσεις γονιδίων-περιβάλλοντος στην καρκινογένεση'. Στόχος της ερευνητικής ομάδας του Εργαστηρίου είναι η ανάπτυξη βιολογικών δεικτών ατομικής έκθεσης και γενετικής ευαισθησίας στα καρκινογόνα και η εφαρμογή τους σε πληθυσμιακές μελέτες διερεύνησης του ρόλου περιβαλλοντικών και διατροφικών παραγόντων στη τροποποίηση του κινδύνου καρκινογένεσης. Ιδιαίτερη σημασία αποδίδεται στην αξιοποίηση των δυνατοτήτων που προσφέρουν οι τεχνολογίες της γονιδιωματικής. Τελική επιδίωξη είναι η σύζευξη μηχανιστικών μελετών με εκείνες που αφορούν την ανάπτυξη και εφαρμογή βιολογικών δεικτών, η ενίσχυση της δυνατότητας εκτίμησης του κινδύνου μέσω μηχανιστικών μελετών και η ανάπτυξη εξατομικευμένων χημειοθεραπευτικών πρωτοκόλλων.