Νέα πρόσκληση χρηματοδότησης έργων ψηφιακού πολιτισμού από το ΕΠΑνΕΚ

Δημοσιεύθηκε η νέα Πρόσκληση του ΕΠΑνΕΚ  με τίτλο  “Δημιουργία, Ανάδειξη και Αξιοποίηση Ψηφιακού Πολιτιστικού Αποθέματος” στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος "Ανταγωνιστικότητα, Επιχειρηματικότητα, Καινοτομία" και καταληκτική ημερομηνία τις 26/03/2021. Ο προϋπολογισμός της Πρόσκλησης ανέρχεται στα 25 εκατ. ευρώ. Η Πρόσκληση υποβολής προτάσεων απευθύνεται τόσο σε νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου όσο και νομικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου και λοιπούς φορείς, όπως μουσεία, δήμους και δημοτικές επιχειρήσεις, εφορείες και πολιτιστικούς συλλόγους, που διαχειρίζονται συλλογές νεότερου και σύγχρονου πολιτισμού. 

Αντικείμενο της δράσης είναι η ανάπτυξη, οργάνωση, τεκμηρίωση, διαχείριση και προβολή ψηφιακού περιεχομένου που αφορά πολιτιστικά αγαθά, όπως, ακίνητα και κινητά μνημεία, συλλογές, τεκμήρια, αρχεία και χώρους πολιτισμού, που χρονολογούνται από το έτος 1830 και μετά, σύμφωνα με τα οριζόμενα στο Ν. 3028/2002 (ΦΕΚ Α 153/28-06-2002), καθώς και η ανάπτυξη και διάθεση σχετικών ηλεκτρονικών υπηρεσιών στο κοινό.

Σύμφωνα με την Πρόσκληση, κάθε φορέας-κάτοχος συλλογής ή διαχειριστής μνημείων ιδιαίτερης ιστορικής, καλλιτεχνικής ή επιστημονικής σημασίας που θα συμμετάσχει, θα πρέπει να ψηφιοποιήσει τη συλλογή ή/και τα ακίνητα μνημεία που έχει στην κατοχή του με υψηλές προδιαγραφές, να τεκμηριώσει την ψηφιοποιούμενη συλλογή με αυστηρές προδιαγραφές επιστημονικής επάρκειας, να δημιουργήσει δομή ευρετηρίασης, απόθεσης και διάθεσης της ψηφιοποιημένης συλλογής, να δημιουργήσει εικονικό μουσείο, μέσω του οποίου θα είναι δυνατή η επίσκεψη του συνόλου του ψηφιοποιηθέντος υλικού ή χώρου, μαζί με την τεκμηρίωσή του, με σαφή χωρική, χρονική και σημασιολογική σήμανση και αντίστοιχη δυνατότητα πλοήγησης (στο πλαίσιό του θα μπορεί να υλοποιήσει πρόσθετες υπηρεσίες προστιθέμενης αξίας, π.χ. εφαρμογές e- ticketing), να χρησιμοποιήσει το Κυβερνητικό Νέφος (G-Cloud) για τη φιλοξενία των σχετιζομένων εφαρμογών και τη διασφάλιση των υψηλών προδιαγραφών αποθήκευσης, ασφάλειας και διάθεσης του σχετικού υλικού και να διαθέσει τα μεταδεδομένα και τα αρχεία προεπισκόπησης της ψηφιοποιημένης συλλογής στον Εθνικό Συσσωρευτή Ψηφιακών Πολιτιστικών Πόρων του Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης και Ηλεκτρονικού Περιεχομένου (EKT).

‘Οπως αιτιολογείται στην Πρόσκληση, το μνημειακό πολιτιστικό απόθεμα της Χώρας παραμένει ψηφιοποιημένο σε περιορισμένο βαθμό. Ταυτόχρονα, η ψηφιοποίηση των μνημειακών συλλογών και μνημείων λαμβάνει κεντρική πολιτιστική σημασία: αφ' ενός η επίσκεψη μουσείων και μνημειακών χώρων έχει επεκταθεί – κι εν μέρει μετατοπιστεί – στον κυβερνοχώρο, αφ' ετέρου η ψηφιοποίηση συλλογών ιστορικής και καλλιτεχνικής αξίας έχει δημιουργήσει νέες δυνατότητες αξιοποίησης και προβολής των σχετικών τεκμηρίων. Η δράση αποσκοπεί στην ένταξη ενός σημαντικού όγκου του πολιτιστικού αποθέματος της Χώρας στη νέα αυτή πραγματικότητα.

To ΕΚΤ ως εθνικός συσσωρευτής πολιτιστικών πόρων

Στο πλαίσιο της Πρόσκλησης οι δυνητικοί δικαιούχοι καλούνται να διαθέσουν τα παραγόμενα μεταδεδομένα και τα αρχεία προεπισκόπησης της ψηφιοποιημένης συλλογής τους στον Εθνικό Συσσωρευτή Ψηφιακών Πολιτιστικών Πόρων SearchCulture.gr του Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης και Ηλεκτρονικού Περιεχομένου, και ταυτόχρονα  να υιοθετήσουν τις σχετικές “Βασικές προδιαγραφές διαλειτουργικότητας για την ένταξη συλλογών στον Εθνικό Συσσωρευτή Ψηφιακών Πολιτιστικών Πόρων” που έχει εκδώσει το ΕΚΤ.

Θεσμικός ρόλος του ΕΚΤ είναι “η συλλογή, συσσώρευση, οργάνωση, τεκμηρίωση, διάχυση εντός και εκτός της Χώρας και η ψηφιακή διατήρηση της επιστημονικής, τεχνολογικής και πολιτιστικής πληροφορίας, περιεχομένου και δεδομένων, που παράγεται στην Ελλάδα”.

Σε αυτό το πλαίσιο, το ΕΚΤ αναπτύσσει την εθνική υποδομή συσσώρευσης ψηφιακών πολιτιστικών πόρων SearchCulture.gr, μία πρότυπη για τα ευρωπαϊκά δεδομένα, υποδομή, η οποία υποστηρίζει τη διαλειτουργικότητα και τη συγκομιδή των μεταδεδομένων και των εικόνων προεπισκόπησης των συλλογών από τα διαφορετικά συστήματα (όπως αποθετήρια και ιστοχώροι) των επιμέρους φορέων, τον σημασιολογικό εμπλουτισμό των ετερογενών αυτών πολιτιστικών δεδομένων, την ευρετηρίαση και την κεντρική διάθεσή τους προς αναζήτηση και επανάχρηση από τους χρήστες και τις διαφορετικές κοινότητες ενδιαφέροντος, από ένα ενιαίο σημείο πρόσβασης. Με αυτό τον τρόπο, μέσα από τη δημόσια διεπαφή του SearchCulture.gr, ο  χρήστης μπορεί να εντοπίσει ένα τεκμήριο του ενδιαφέροντός του, ανεξάρτητα από το σύστημα στο οποίο αυτό φιλοξενείται και στη συνέχεια, μέσω υπερσυνδέσμων, να μεταβεί σε αυτό.

Το ΕΚΤ ξεκίνησε να αναπτύσσει την υποδομή SearchCulture.gr κατά την προηγούμενη Προγραμματική Περίοδο, σε συνεργασία και με χρηματοδότηση από το Ε.Π. Ψηφιακή Σύγκλιση, στην οποία για πρώτη φορά τέθηκε η υποχρέωση προς το σύνολο των δικαιούχων της Πρόσκλησης 31 και 31.2 “Πολιτισμός” να συμμορφώνονται με τις προδιαγραφές που έθεσε το ΕΚΤ και να διαθέσουν τις ψηφιοποιημένες συλλογές τους στον εθνικό συσσωρευτή. Τα αποτελέσματα 42 έργων, περίπου 280.000 τεκμήρια, αποτέλεσαν και τον αρχικό πυρήνα του περιεχομένου του SearchCulture.gr, ενώ για πρώτη φορά τέθηκαν για το σύνολο των πράξεων ενιαίες προδιαγραφές και ελέγχθηκαν τα έργα για τη συμμόρφωση με αυτές από το ΕΚΤ.

Μέσα από αυτή την προσπάθεια, όπως και με το νέο ΕΠΑνΕΚ, στόχος είναι να υιοθετούνται, σε εθνικό επίπεδο, βασικές ενιαίες προδιαγραφές για την ψηφιοποίηση, τη διαδικτυακή διάθεση των τεκμηρίων, την ανοικτότητα και τη διαλειτουργικότητα και να υπάρχει ένα σημείο πρόσβασης που καθιστά ενιαία αναζητήσιμο το σύνολο του εθνικού πολιτιστικού μας αποθέματος.

Σήμερα στο SearchCulture.gr συγκεντρώνονται 69 συλλογές με περισσότερα από 700.000 τεκμήρια. Το σύνολο του ετερογενούς υλικού που περιλαμβάνει, ανάμεσα στα άλλα, χάρτες, αγάλματα, βιβλία, πίνακες, κεντήματα, αρχεία βίντεο και ήχου, που καλύπτουν 7.000 χρόνια ιστορίας στον Ελλαδικό χώρο, κανονικοποιείται ως προς τα χρονικά πεδία και εμπλουτίζεται ως προς τους τύπους υλικού, τις ιστορικές περιόδους και τα θέματα, διαδικασίες που επιτρέπουν την ανάπτυξη έξυπνων φίλτρων αναζήτησης και πλοήγησης για τους χρήστες.

Η εθνική υποδομή συσσώρευσης είναι πλήρως εναρμονισμένη με τα διεθνή πρότυπα και τις καλές πρακτικές διάθεσης περιεχομένου. Το ΕΚΤ, άλλωστε, λειτουργεί ως εθνικός διαπιστευμένος συσσωρευτής περιεχομένου για την ευρωπαϊκή υποδομή συσσώρευσης πολιτιστικών πόρων Europeana, διαθέτοντας τις συλλογές που συγκεντρώνει και σε εκείνη, χωρίς να απαιτούνται περαιτέρω διαδικασίες για τους φορείς.

Το SearchCulture.gr διαθέτει δύο ακόμη τρόπους διάθεσης των συλλογών, μέσω Rest API και ως Ανοικτά Διασυνδεδεμένα Δεδομένα, επιτρέποντας και σε τρίτες εφαρμογές να αξιοποιούν το έγκριτο περιεχόμενο για τη δημιουργία εφαρμογών προστιθέμενης αξίας στην έρευνα, την εκπαίδευση και τον τουρισμό. 

Μέσα από τα παραπάνω, το ΕΚΤ προωθεί τη δημιουργία ενός Ψηφιακού Δημόσιου Χώρου, όπου το σύνολο του εθνικού ψηφιακού πολιτιστικού και επιστημονικού περιεχομένου θα διατίθεται με τους ελάχιστους δυνατούς περιορισμούς προς χρήση για παραγωγή νέας γνώσης από την ερευνητική, ακαδημαϊκή και εκπαιδευτική κοινότητα και τις δημιουργικές βιομηχανίες. 

Ο ρόλος του EKT στο πλαίσιο του ΕΠΑνΕΚ                        

Στο πλαίσιο της παρούσας Πρόσκλησης, το ΕΚΤ υποχρεούται στις εξής ενέργειες για κάθε Δικαιούχο, άνευ πρόσθετου κόστους:

• Να διεξάγει ελέγχους συμμόρφωσης των συστημάτων διάθεσης ψηφιακού περιεχομένου και των προς διάθεση μεταδεδομένων και ψηφιακών αρχείων της συλλογής με τις Βασικές Προδιαγραφές Διαλειτουργικότητας του ΕΚΤ για την ένταξη του ψηφιοποιημένου περιεχομένου στον Εθνικό Συσσωρευτή Ψηφιακών Πολιτιστικών Πόρων και να παράγει σχετικές αναφορές που θα κοινοποιεί στον Δικαιούχο και στην Ειδική Υπηρεσία Διαχείρισης του Ε.Π. "Ανταγωνιστικότητα, Επιχειρηματικότητα και Καινοτομία".
• Να υποστηρίζει τους φορείς, παρέχοντας τεχνογνωσία, συμβουλευτικές υπηρεσίες και απομακρυσμένη υποστήριξη για θέματα συμμόρφωσης με τις προδιαγραφές.
• Να διεξάγει όλες τις απαραίτητες ενέργειες για την ένταξη των μεταδεδομένων και των αρχείων προεπισκόπησης της συλλογής στον Εθνικό Συσσωρευτή Ψηφιακών Πολιτιστικών Πόρων.
• Να διεξάγει όλες τις απαραίτητες ενέργειες για τη διάθεση των μεταδεδομένων και των αρχείων προεπισκόπησης της συλλογής στην Ευρωπαϊκή Ψηφιακή Πλατφόρμα Europeana.                 

Οι Προδιαγραφές του ΕΚΤ

Απαίτηση της Πρόσκλησης είναι το σύνολο των Πράξεων που θα χρηματοδοτηθούν, να συμμορφώνονται με τις “Βασικές προδιαγραφές διαλειτουργικότητας για την ένταξη συλλογών στον Εθνικό Συσσωρευτή Ψηφιακών Πολιτιστικών Πόρων”. Ο Οδηγός παρουσιάζει συνοπτικά όλες τις απαραίτητες προδιαγραφές διαλειτουργικότητας για τα συστήματα διάθεσης περιεχομένου, τα προς διάθεση μεταδεδομένα και ψηφιακά αρχεία, αλλά και τις ελάχιστες προδιαγραφές ποιότητας μεταδεδομένων και ψηφιακών αρχείων, που καθιστούν δυνατή την ένταξη των συλλογών στον Εθνικό Συσσωρευτή Πολιτιστικού Περιεχομένου SearchCulture.gr και στην Europeana.

Οι προδιαγραφές αυτές συστήνεται να χρησιμοποιηθούν συνδυαστικά με τον αναλυτικό οδηγό “Καλές Πρακτικές και Προδιαγραφές διαλειτουργικότητας και ποιότητας για τη διαδικτυακή διάθεση ψηφιακού πολιτιστικού περιεχομένου” που εκδίδει το ΕΚΤ, o οποίος καλύπτει μία ευρύτερη θεματολογία για την πρότυπη διάθεση του ψηφιακού περιεχομένου στο διαδίκτυο, όπως τη διάθεση ως Διασυνδεδεμένα Δεδομένα, το πρότυπο Europeana Data Model (EDM), τη χρήση μόνιμων προσδιοριστών, τη χρήση λεξιλογίων και θησαυρών όρων στην τεκμηρίωση, τεχνικές δισδιάστατης και τρισδιάστατης ψηφιοποίησης και βασικές αρχές ψηφιακής διατήρησης.

Ανάμεσα στις απαιτήσεις της πρόσκλησης αναφέρεται ότι “Το ψηφιοποιημένο υλικό, η συναφής τεκμηρίωση κι όποια άλλη πληροφορία παράγεται στο πλαίσιο των προτεινόμενων πράξεων πρέπει να είναι ανοιχτό, επεξεργάσιμο και επαναχρησιμοποιήσιμο, ενώ πρέπει να διασφαλίζεται η ελεύθερη και χωρίς περιορισμούς πρόσβαση σε αυτά, τουλάχιστον για μη κερδοσκοπική χρήση, σύμφωνα με το θεσμικό πλαίσιο περί πνευματικής ιδιοκτησίας και για την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς.” Οι παραπάνω οδηγοί συμπυκνώνουν τη διεθνή εμπειρία, τις καλές πρακτικές και τα πρότυπα διασφαλίζοντας για τους φορείς την εναρμόνιση με τις παραπάνω απαιτήσεις με απλό τρόπο.           

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι οι προδιαγραφές της παρούσας Πρόσκλησης και οι διαδικασίες ελέγχου και συμμόρφωσης με αυτές είναι αρκετά απλές, ώστε να διευκολύνεται η υιοθέτησή τους από όλους τους φορείς. Με την τήρηση ενιαίων βασικών προδιαγραφών διαλειτουργικότητας συμβατών με τα διεθνή πρότυπα και τις καλές πρακτικές, στόχος είναι να εξασφαλιστεί η ποιότητα και η μακροχρόνια διαθεσιμότητα του αποτελέσματος των έργων ψηφιοποίησης και να επιτευχθεί η ευρεία διάχυση της πολιτιστικής μας κληρονομιάς στο διαδίκτυο, στην Ελλάδα και διεθνώς.

Πλαίσιο χρηματοδότησης της Εθνικής Υποδομής Συσσώρευσης Πολιτιστικών Πόρων SearchCulture.gr

Όπως αναφέρεται και στην Πρόσκληση του ΕΠΑνΕΚ η επέκταση του SearchCulture.gr με νέες λειτουργικότητες, η ένταξη νέων συλλογών και η δημοσίευση προδιαγραφών διαλειτουργικότητας, χρηματοδοτούνται από το έργο “Εθνικό Πληροφοριακό Σύστημα Έρευνας και Τεχνολογίας: Εθνική Υποδομή Συσσώρευσης, Τεκμηρίωσης και Διάθεσης Ψηφιακού Περιεχομένου με διασφάλιση διαλειτουργικότητας, μακροχρόνιας διατήρησης και ανοικτής πρόσβασης” του Ε.Π. “Μεταρρύθμιση του Δημόσιου Τομέα”, το οποίο συγχρηματοδοτείται από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης και Εθνικούς πόρους, και το οποίο υλοποιεί το ΕΚΤ ως Δικαιούχος.

Στους στόχους του έργου, το οποίο ξεκίνησε τον Απρίλιο του 2020 και ολοκληρώνεται τον Ιούλιο του 2023, περιλαμβάνονται η καθιέρωση κοινών προτύπων διαλειτουργικότητας στα έργα ψηφιοποίησης, η κλιμάκωση και προτυποποίηση της συσσώρευσης ψηφιακού περιεχομένου από τις κατανεμημένες υποδομές των φορέων παραγωγής του με έμφαση στη σημασιολογική του διασύνδεση, την κεντρική του διάθεσή μέσα από θεματικές πύλες συσσώρευσης του ΕΚΤ (SearchCulture.gr και OpenArchives.gr) και τη διάθεσή του στις αντίστοιχες ευρωπαϊκές υποδομές και η δημιουργία του “ψηφιακού δημόσιου χώρου” για το εθνικό ψηφιακό πολιτιστικό και επιστημονικό απόθεμα αντίστοιχα.