Aναπαραγωγή κεραμικών της Μεσογείου με τη συμμετοχή ερευνητών του EIE

Η μελέτη, ανάδειξη και αναβίωση της αρχαίας και παραδοσιακής κεραμικής παραγωγής από τον ευρύτερο χώρο της Μεσογείου ήταν το αντικείμενο ενός αξιόλογου ευρωπαϊκού ερευνητικού έργου που υλοποιήθηκε με το συντονισμό του Ινστιτούτου Θεωρητικής και Φυσικής Χημείας του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών.

Το έργο CERAMED καλύπτει γεωγραφικά μια περιοχή από το στενό του Γιβραλτάρ έως τη Νεκρά Θάλασσα, και χρονικά την περίοδο από τον 8ο αιώνα π.Χ. ως και τον 18ο αιώνα μ.Χ. Η αρχαία ελληνική κεραμική, η ρωμαϊκή κεραμική terra sigillata, η κεραμική των Ναβαταίων στην Ιορδανία, η παραδοσιακή κεραμική Iznik της Τουρκίας και η κεραμική Majolica από το Μαρόκο και την Ισπανία ξαναζωντανεύουν μέσα από την τεκμηρίωση των πρώτων υλών, των τεχνικών και τη σύγχρονη παραγωγή συλλεκτικών, μουσειακής ποιότητας, αντιγράφων αρχαίων αντικειμένων.

Η πολιτισμική αξία και συνεισφορά της σύγχρονης παραγωγής υψηλής ποιότητας αντιγράφων αναδεικνύεται ιδιαίτερα σήμερα, καθώς, παρά τις προσπάθειες ελέγχου από εθνικές αρχές και διεθνείς οργανισμούς, οι λαθρανασκαφές, η αρχαιοκαπηλία και το παράνομο εμπόριο αρχαιοτήτων εξακολουθούν να αποτελούν σημαντικό πρόβλημα στην Μεσόγειο.

Η σύγχρονη παραγωγή κεραμικών, πιστών όσον αφορά τα υλικά και τις τεχνικές, θα μπορούσε να περιορίσει τη ζήτηση των αυθεντικών, ενώ επιπλέον, μπορεί να οδηγήσει σε μια νέα αγορά για αντικείμενα μουσειακής-συλλεκτικής ποιότητας. Την πολιτική αυτή υιοθέτησε μάλιστα πρόσφατα η περουβιανή κυβέρνηση, η οποία σε μια προσπάθεια πάταξης των παράνομων εξαγωγών προ-Κολομβιανών αρχαιοτήτων ενθαρρύνει την σύγχρονη παραγωγή 'πιστοποιημένων προϊόντων' υψηλής πιστότητας. Ένας από τους σκοπούς του έργου CERAMED είναι ακριβώς αυτή η προώθηση μιας τέτοιας πολιτικής στις χώρες της Μεσογείου όπως η Ελλάδα, η Τουρκία, η Ισπανία, το Μαρόκο και η Ιορδανία.

Στην Ελλάδα η διάθεση στην αγορά παρόμοιων αναπαραγωγών μουσειακής ποιότητας ενθαρρύνεται από το Υπουργείο Πολιτισμού στα πωλητήρια των μεγαλύτερων μουσείων της χώρας, όπως και στα πωλητήρια ιδιωτικών μουσείων όπως τα Μουσεία Μπενάκη και Κυκλαδικής Τέχνης που διαθέτουν αυθεντικές αναπαραγωγές αντικειμένων από τις συλλογές τους.

Mια δεύτερη, συναφής, πρωτοβουλία του Υπουργείου είναι η δημιουργία τοπικών εκθέσεων που προωθούν την ιστορία μιας περιοχής, χρησιμοποιώντας πιστά αντίγραφα των αρχαίων αντικειμένων που ήρθαν στο φως με τις ανασκαφικές έρευνες (π.χ. Αθήνα - σταθμοί Μετρό, Κόρινθος - τερματικός σταθμός Προαστιακού Σιδηροδρόμου).

Στο πλαίσιο του έργου μελετήθηκαν διάφοροι τύποι κεραμικής από την Νεολιθική έως την Ελληνιστική εποχή και κυρίως τα μελανόμορφα και ερυθρόμορφα Αττικά αγγεία της κλασσικής περιόδου. Σκοπός των ερευνητών του Ινστιτούτου Θεωρητικής και Φυσικής Χημείας του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών ήταν η ταυτοποίηση των πρώτων υλών και των τεχνικών που χρησιμοποιήθηκαν πρωτότυπα, η ανάλυση των αντικειμένων και των πρώτων υλών τους με φυσικοχημικές τεχνικές και τέλος η εργαστηριακή αναπαραγωγή τους σύμφωνα με τους κανονισμούς υγείας και ασφάλειας μέσω της ανάπτυξης αποδεκτών υαλωμάτων κυρίως όσον αφορά τον μόλυβδο.

Σύμφωνα με τον Δρ Ευστράτιο Καμίτσο, συντονιστή του έργου CERAMED και Διευθυντή του Ινστιτούτου Θεωρητικής και Φυσικής Χημείας του ΕΙΕ 'Τα αντίγραφα των αρχαίων κεραμικών που αναπαράχθηκαν από τις ερευνητικές ομάδες του έργου είναι χειροποίητα, κατασκευασμένα σε τροχό και ζωγραφισμένα με αιωρήματα φυσικών αργίλων σε νερό όπως ακριβώς και τα αρχαία πρωτότυπα. Τα χρώματα παράγονται κατά την όπτηση (ψήσιμο), και εξαρτώνται από τη χημική σύσταση των αργίλων που χρησιμοποιούνται, το μέγεθος των σωματιδίων και τη διαδικασία της όπτησης'.

Οι αποχρώσεις του κόκκινου, καφέ και μαύρου επιτεύχθηκαν με την αρχαία διαδικασία που είναι γνωστή ως 'τεχνική της αναγωγής του σιδήρου', η οποία περιλαμβάνει εναλλασσόμενα στάδια αναγωγής και οξείδωσης. Ακολουθήθηκε δε μια διαδικασία τεχνητής παλαίωσης με μηχανική και θερμική επεξεργασία των αντικειμένων. Αξίζει να σημειωθεί ότι ιδιαίτερη σημασία δόθηκε στο γεγονός οι πηλοί και οι βαφές που χρησιμοποιούνται να μην περιέχουν επιβλαβή μεταλλικά ιόντα (π.χ. μόλυβδο, βάριο, ψευδάργυρο κ.λπ.) ή ακρυλικά υλικά.

Aναπαραγωγές κεραμικών της Μεσογείου που δημιουργήθηκαν στο πλαίσιο του έργου CERAMED έχουν εκτεθεί σε επιτυχημένες εκθέσεις που έγιναν στην Αθήνα (Λουτρό των Αέρηδων, Πλάκα και Ζάππειο Μέγαρο), στην Κωνσταντινούπολη (Αρχαιολογικό Μουσείο), στο Αμμάν της Ιορδανίας και στην Βαρκελώνη, Ισπανία.

Για την υλοποίηση του έργου, μαζί με το Ινστιτούτο Θεωρητικής και Φυσικής Χημείας του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών συνεργάστηκαν: η ομάδα Αρχαιομετρίας, Τμήμα Προϊστορίας - Αρχαίας Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου της Βαρκελώνης στην Ισπανία, το Ινστιτούτο Επιστήμης Υλικών του Κέντρου Ερευνών Marmara της Κωνσταντινούπολης, το Ινστιτούτο Queen Rania για τον Τουρισμό και την Πολιτιστική Κληρονομιά του Πανεπιστημίου Hashemite της Ιορδανίας, το Τμήμα Λογοτεχνίας και Επιστημών του Ανθρώπου του πανεπιστημίου Mohammed I Oujda στο Μαρόκο και η ελληνική εταιρεία ΘΕΤΙΣ Authentics.