Εκδόθηκε πρόσφατα από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή μια Πράσινη Βίβλος η οποία θέτει τις βάσεις για το διάλογο σχετικά με την έννοια και την μελλοντική κατεύθυνση του Ευρωπαϊκού Χώρου Έρευνας. Η Πράσινη Βίβλος, με τίτλο 'Ευρωπαϊκός Χώρος Έρευνας: Νέες προοπτικές' στοχεύει στην εισαγωγή μιας 'πέμπτης ελευθερίας' στο πλαίσιο της ΕΕ, της ελεύθερης διακίνησης γνώσης, η οποία έρχεται να συμπληρώσει τις υπόλοιπες τέσσερις ελευθερίες διακίνησης αγαθών, υπηρεσιών, κεφαλαίου και εργατικού δυναμικού.
Η ιδέα του Ευρωπαϊκού Χώρου Έρευνας τέθηκε για πρώτη φορά το 2000, από τον τότε Επίτροπο Επιστήμης και Έρευνας, Philippe Busquin. Σύμφωνα με τον σημερινό Επίτροπο, Janez Potocnik, η έννοια του Ευρωπαϊκού Χώρου Έρευνας περιλαμβάνει τρεις αλληλοσχετιζόμενους παράγοντες: πρώτον, μια εσωτερική αγορά για την έρευνα, στο πλαίσιο της οποίας ερευνητές, τεχνολογία και γνώση διακινούνται ελεύθερα. Δεύτερον, το συντονισμό σε ευρωπαϊκό επίπεδο των εθνικών και περιφερειακών ερευνητικών δραστηριοτήτων, προγραμμάτων και πολιτικών. Τρίτον, την εφαρμογή και χρηματοδότηση πρωτοβουλιών σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
Προκειμένου να ανταποκριθεί στις προσδοκίες αυτές, ο Ευρωπαϊκός Χώρος Έρευνας θα πρέπει να συγκεντρώνει τα εξής χαρακτηριστικά:
- Επαρκή ροή ικανών ερευνητών, με υψηλά επίπεδα κινητικότητας μεταξύ οργανισμών, επιστημονικών κλάδων, τομέων και χωρών
- Ερευνητικές υποδομές παγκόσμιας εμβέλειας, ολοκληρωμένες, δικτυωμένες και ανοικτές σε ερευνητικές ομάδες από όλη την Ευρώπη και τον κόσμο, ιδίως μέσω των υποδομών ηλεκτρονικών επικοινωνιών νέας γενιάς
- Εξέχοντες ερευνητικούς οργανισμούς που δραστηριοποιούνται στα πλαίσια αποτελεσματικών συνεργασιών και συμπράξεων δημόσιου-ιδιωτικού τομέα, που αποτελούν τον πυρήνα 'συσπειρώσεων' έρευνας και καινοτομίας, καθώς και 'εικονικών ερευνητικών κοινοτήτων' που ειδικεύονται κυρίως σε διεπιστημονικούς τομείς και προσελκύουν κρίσιμη μάζα ανθρώπινων και χρηματοοικονομικών πόρων
- Πραγματικό επιμερισμό της γνώσης, ιδίως μεταξύ της δημόσιας έρευνας και των επιχειρήσεων, καθώς και με το ευρύ κοινό
- Καλό συντονισμό των ερευνητικών προγραμμάτων και των προτεραιοτήτων, καθώς και αξιόλογο όγκο κοινών επενδύσεων στη δημόσια έρευνα σε ευρωπαϊκό επίπεδο, γεγονός που προϋποθέτει κοινές προτεραιότητες, συντονισμένη υλοποίηση και κοινή αξιολόγηση
- Ουσιαστικό άνοιγμα του Ευρωπαϊκού Χώρου Έρευνας προς τον υπόλοιπο κόσμο, με ιδιαίτερη έμφαση στις γειτονικές χώρες, και αποφασιστική δέσμευση για την αντιμετώπιση των παγκόσμιων προκλήσεων σε συνεργασία με τους εταίρους της Ευρώπης.
Ορισμένες από τις καινοτομίες που εισηγείται η Πράσινη Βίβλος είναι η ανάπτυξη ενός ευρωπαϊκού ασφαλιστικού φορέα για τους ερευνητές, και η παροχή της δυνατότητας στα κράτη-μέλη να εμπλέκονται στις δραστηριότητες του Ευρωπαϊκού Χώρου Έρευνας εκτός των προγράμματων-πλαίσιο. Αλλα θέματα που θίγονται είναι η δημιουργία ενός ευρωπαϊκού νομικού πλαισίου για νέες μορφές ερευνητικών υποδομών πανευρωπαϊκού ενδιαφέροντος, η θέσπιση κοινών αρχών για τη διαχείριση και την πρόσβαση σε υποδομές ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος, η λειτουργία ενός παγκόσμιου φόρουμ για τις ερευνητικές υποδομές, η ανάληψη ρυθμιστικής πρωτοβουλίας για τη διευκόλυνση της σύναψης συνεργασιών δημόσιου-ιδιωτικού τομέα και η συμμετοχή της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε διακυβερνητικούς ερευνητικούς οργανισμούς.
Με αφορμή την Πράσινη Βίβλο θα διεξαχθεί δημόσια διαβούλευση η οποία θα διαρκέσει μέχρι τον Αύγουστο του 2007. Στη συνέχεια, οι εισηγήσεις θα αξιοποιηθούν στη διαμόρφωση συγκεκριμένων δράσεων για την ανάπτυξη του Ευρωπαϊκού Χώρου Έρευνας, που θα δρομολογηθεί από το 2008. 'Το μέλλον μας εξαρτάται από την ανάδειξη της Ευρώπης σε μια πραγματική κοινωνία της γνώσης' δήλωσε ο Janez Potocnik.'Ο Ευρωπαϊκός Χώρος Έρευνας αποτελεί το θεμέλιο πάνω στο οποίο θα χτιστεί αυτή η κοινωνία της γνώσης'.
H κινητικότητα των ερευνητών αποτελεί σαφώς την προτεραιότητα της Πράσινης Βίβλου, παραμένει ωστόσο αβέβαιο το αν τα κράτη-μέλη συμμερίζονται αυτή την προτεραιότητα. Μέχρι σήμερα μόνο δύο κράτη-μέλη της ΕΕ έχουν ενσωματώσει τον ευρωπαϊκό νόμο για την επιστημονική visa στην εθνική τους νομοθεσία, ενώ ακόμη δύο κράτη-μέλη βρίσκονται στη διαδικασία. Η προθεσμία για την ενσωμάτωση του νόμου σε εθνικό επίπεδο λήγει τον Οκτώβριο του 2007. Σύμφωνα με τον κ. Potocnik τα κράτη-μέλη πρέπει να φερθούν έξυπνα και να αντιμετωπίσουν το θέμα αυτό ως προτεραιότητα, καθώς τα οφέλη για τους πολίτες είναι προφανή. Ωστόσο, αναγνωρίζει το γεγονός ότι η κινητικότητα των ερευνητών συνδέεται άμεσα με τη γενικότερη κινητικότητα και ορισμένα κράτη-μέλη ακόμη αντιμετωπίζουν δυσκολίες σχετικά με το άνοιγμα των αγορών τους. 'Αυτή είναι η πραγματικότητα στην οποία ζούμε' δήλωσε ο Επίτροπος.