Πέντε νέοι Έλληνες επιστήμονες που διαπρέπουν στο εξωτερικό βραβεύθηκαν από το Ίδρυμα Μποδοσάκη

Πέντε διακεκριμένοι Έλληνες επιστήμονες τιμήθηκαν με τα Επιστημονικά Βραβεία του Ιδρύματος Μποδοσάκη 2017, για την εξαιρετική τους επίδοση και προσφορά στους τομείς των βασικών επιστημών, των βιοεπιστημών, των εφαρμοσμένων και των κοινωνικών επιστημών. Η απονομή των βραβείων, από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας κ. Προκόπη Παυλόπουλο, πραγματοποιήθηκε σε μια ξεχωριστή εκδήλωση στο Ζάππειο Μέγαρο στις 7 Ιουνίου.

Η έρευνα των Ελλήνων ερευνητών αφορά ένα μεγάλο εύρος θεμάτων, από τα οικονομικά του χώρου, την αντισεισμική προστασία των πόλεων και τη μελέτη της ποικιλομορφίας του DNA για διάγνωση και θεραπεία ασθενειών, μέχρι τις εφαρμογές των υπερήχων στην υγεία και τη μελέτη του "προβλήματος της πληροφορίας των μαύρων τρυπών".  Κατά τη διάρκεια της εκδήλωσης - την οποία παρακολούθησαν προσωπικότητες από τον χώρο των επιστημών, της πολιτικής και των επιχειρήσεων - το κοινό "ταξίδεψε" με πλοηγούς τους βραβευόμενους, οι οποίοι με κατανοητό τρόπο παρουσίασαν την έρευνά τους και τη σημασία που έχουν τα αποτελέσματά της στην κοινωνία και την οικονομία. 

Οι επιστήμονες που τιμήθηκαν φέτος με τα Επιστημονικά Βραβεία του Ιδρύματος Μποδοσάκη είναι:
α) ο Κωνσταντίνος Αρκολάκης, αναπληρωτής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Yale, ο οποίος εστιάζει την έρευνά του στα οικονομικά του χώρου και στη σημασία του διεθνούς εμπορίου και της γεωγραφίας στην οικονομική ευημερία (για τον τομέα των Κοινωνικών Επιστημών),
β) η Δομνίκη Μ. Ασημάκη, Καθηγήτρια στο Τεχνολογικό Ινστιτούτο της Καλιφόρνια (Caltech), η οποία ασχολείται με τη δημιουργία ενός νέου μοντέλου αντισεισμικής  προστασίας σε αστικές περιοχές (για τον τομέα των Εφαρμοσμένων Επιστημών και Τεχνολογίας),
γ) ο Εμμανουήλ Θ. Δερμιτζάκης, Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Γενεύης, που μελετά την ποικιλομορφία του DNA με στόχο την καλύτερη διάγνωση και πρόληψη ασθενειών (για τον τομέα των Βιοεπιστημών),
δ) η Ελίζα Η. Κονοφάγου, Καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Columbia, που με την έρευνά της στο πεδίο των υπερήχων αναζητά νέες δυνατότητες ανίχνευσης και διάγνωσης σοβαρών νόσων (για τον τομέα των Εφαρμοσμένων Επιστημών και Τεχνολογίας),
ε) ο Κυριάκος Ι. Παπαδόδημας, Επίκουρος Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Groningen και Ερευνητής στο CERN, που επιχειρεί τη διατύπωση μιας πιο ακριβούς θεωρίας σε σχέση με το τι συμβαίνει στο εσωτερικό των μαύρων τρυπών (για τον τομέα των Βασικών Επιστημών).

Βασικό κριτήριο για την απονομή των επιστημονικών βραβείων του Ιδρύματος είναι η εξαιρετική συμβολή των υποψηφίων στον τομέα τους με ολοκληρωμένο έργο. Οι πέντε βραβευθέντες, ηλικίας έως 45 ετών, επιλέχθηκαν ανάμεσα σε 97 υποψηφίους ύστερα από αξιολόγηση από Ειδικές Επιτροπές Κρίσεως. Την ευθύνη της τελικής πρότασης είχε η επιτροπή Βραβείων που αποτελείται από οκτώ προσωπικότητες του επιστημονικού χώρου. Το κάθε βραβείο συνοδεύεται από χρηματικό έπαθλο ύψους 10.000 ευρώ.

Ο θεσμός των Επιστημονικών Βραβείων του Ιδρύματος Μποδοσάκη θεσπίστηκε το 1993, στο πλαίσιο των κοινωφελών σκοπών του Ιδρύματος για την παιδεία. Με τα επιστημονικά βραβεία το Ίδρυμα επιδιώκει να ενισχύσει το δημιουργικό έργο νέων Eλλήνων επιστημόνων ως 45 ετών, να αναδειχθούν οι πνευματικές επιδόσεις νέων Ελλήνων επιστημόνων και να δημιουργηθούν υγιή πρότυπα για τις νεότερες γενιές. Από το 1993 μέχρι σήμερα έχουν απονεμηθεί 46 βραβεία σε διακεκριμένους νέους επιστήμονες στους τομείς Θετικών Επιστημών, Εφαρμοσμένων Θετικών Επιστημών, Κοινωνικών Επιστημών, Ιατρικής και Βιολογίας.

"Η βράβευση και αναγνώριση των αρίστων, ιδιαίτερα στους σημερινούς χαλεπούς καιρούς της κρίσης, της πνευματικής σύγχυσης και της διαστρέβλωσης αξιών, μεταφέρει ένα μήνυμα αισιοδοξίας για όλους μας: το μήνυμα ότι η Ελλάδα με τα παιδιά της συνεχίζει να παράγει πολιτισμό, συνεχίζει να παράγει επιστημονικό έργο με διεθνή αναγνώριση και ακτινοβολία. Ότι η Ελλάδα διαθέτει μια μεγάλη δεξαμενή καταξιωμένων πολιτών μέσα από την οποία μπορεί να βρει τα στηρίγματα που χρειάζονται για να οικοδομήσει το μέλλον της, το μέλλον των παιδιών της", δηλώνει ο κ. Δημήτρης Βλαστός, Πρόεδρος του Δ.Σ. του Ιδρύματος Μποδοσάκη.

Το βίντεο της τελετής απονομής των Επιστημονικών Βραβείων Ιδρύματος Μποδοσάκη 2017 διατίθεται online στην ιστοσελίδα www.blod.gr.

Στη συνέχεια, παρουσιάζονται, για κάθε βραβευθέντα, τα βασικά σημεία της έρευνάς τους και των εφαρμογών της, καθώς και μια σύντομη αναφορά στις σπουδές, την ερευνητική σταδιοδρομία και τις διεθνείς διακρίσεις.

Η σημασία της γεωγραφίας στην οικονομική ευημερία
Κωνσταντίνος Αρκολάκης

Η έρευνα του Κωνσταντίνου Αρκολάκη και των συνεργατών του επικεντρώνεται σε ζητήματα διεθνούς οικονομικής και των οικονομικών του χώρου. Πιο συγκεκριμένα, μέσω σειράς εργασιών, η έρευνα του οδήγησε στην ανάδειξη ενός ενοποιημένου μοντέλου για τη σε βάθος κατανόηση της σημασίας του διεθνούς εμπορίου για την οικονομική ευημερία. Η εργασία του επίσης δημιούργησε μια σειρά μαθηματικών εργαλείων για την ανάλυση και τη λύση αυτού του μοντέλου. Στη συνέχεια επεκτάθηκε στο πεδίο των οικονομικών του χώρου και στο πώς η τοπογραφία του χώρου επηρεάζει την οικονομική δραστηριότητα.

Πρόκειται για έναν ταχύτατα αναπτυσσόμενο πεδίο των οικονομικών, με πολλές εφαρμογές. Η θεωρία αυτή χρησιμοποιείται για να εκτιμηθούν τα οφέλη εμπορίου, πολυεθνικών επενδύσεων, υποδομής, περιφερειακές πολιτικές σε πόλεις, κ.λπ. Μέσω μιας σειράς θεμελιωδών ανακαλύψεων και με τη χρήση λεπτομερών δεδομένων για την οικονομική δραστηριότητα στον χώρο, η έρευνα αυτή έκανε εφικτή την ανάλυση και ποσοτικοποίηση της σημασίας των έργων υποδομής για την οικονομική ανάπτυξη.

Στην ομιλία του στην εκδήλωση βράβευσης, ο Κ. Αρκολάκης αναφέρθηκε σε αυτό το ενοποιημένο μοντέλο για τα οικονομικά του χώρου, επισημαίνοντας ότι η οικονομική δραστηριότητα σε μια πόλη εξαρτάται από την εγγύτητα σε πόλεις με αυξημένη δραστηριότητα - οπότε η διαφορά στην οικονομική δραστηριότητα οφείλεται στο ότι το κόστος του εμπορίου μεγαλώνει όσο μεγαλώνει η απόσταση. Στην έρευνα του ο Κ. Αρκολάκης και η ομάδα του χρησιμοποίησαν το μοντέλο με πραγματικά δεδομένα. Όπως επισήμανε χαρακτηριστικά ο Έλληνας ερευνητής, το μοντέλο αυτό δίνει τη δυνατότητα ακόμη και για την ανάλυση ιστορικών δεδομένων, με στόχο την εκτίμηση της μετανάστευσης και της ανάπτυξης. Στο πλαίσιο αυτό, μάλιστα, χρησιμοποίησαν ιστορικά δεδομένα για την κατανόηση της ιστορίας της μετανάστευσης στην Αμερική.

Επίσης, το τελευταίο διάστημα ο Κ. Αρκολάκης έχει ασχοληθεί με το πώς τα οικονομικά του χώρου μπορούν να συνεισφέρουν στην κατανόηση της ελληνικής κρίσης. Αναφερόμενος δε στην εφαρμογή της έρευνας του στην Ελλάδα, επισήμανε ότι η αντίστοιχη έρευνα μπορεί να γίνει και στην Ελλάδα, δηλώνοντας σχετικά: "Τα απαραίτητα στοιχεία υπάρχουν στη στατιστική υπηρεσία. Πρέπει να οργανωθούν για ερευνητές και η έρευνα να υποστηριχτεί".

Ο Κωνσταντίνος Αρκολάκης φοίτησε στη Στρατιωτική Σχολή Αξιωματικών Σωμάτων (ΣΣΑΣ) και παράλληλα στο Οικονομικό Τμήμα του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Σε ηλικία 22 ετών συνέχισε ως υπότροφος διδακτορικός φοιτητής στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο της Μινεσότα το 2002, αφού παραιτήθηκε από τη ΣΣΑΣ. Με το πέρας των διδακτορικών σπουδών του ξεκίνησε την καριέρα του ως επίκουρος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Yale. Σε ηλικία 33 ετών προήχθη σε αναπληρωτή καθηγητή και σε ηλικία 35 ετών σε τακτικό αναπληρωτή καθηγητή. 

Έχει δημοσιεύσει τις δουλειές του σε διακεκριμένα επιστημονικά περιοδικά, όπως το American Economic Review, το Journal of Political Economy και το Quarterly Journal of Economics. Παράλληλα, έχει παραδώσει διαλέξεις προσκεκλημένος σε πάνω από εκατό διαφορετικά πανεπιστήμια και ερευνητικά ιδρύματα στην Ευρώπη, την Αμερική και την Ασία. Έχει διακριθεί με πολλαπλά ερευνητικά βραβεία και υποτροφίες, μεταξύ των οποίων υποτροφίες  από το National Science Foundation των ΗΠΑ και το Πανεπιστήμιο του Πρίνσετον. Έχει επίσης διακριθεί με την απονομή της έδρας Henry Kohn για αναπληρωτές καθηγητές από το Πανεπιστήμιο Yale. Έχει διατελέσει Επισκέπτης Ερευνητής στα Πανεπιστήμια του MIT, του Northwestern, του Chicago, του Princeton, και στην Ομοσπονδιακή Τράπεζα της Μινεάπολις. Επίσης, συμμετέχει στη συντακτική ομάδα των επιστημονικών περιοδικών Journal of International Economics and Economic Theory.

Νέα μοντέλα αντισεισμικής προστασίας σε αστικές περιοχές
Δομνίκη Ασημάκη

Στην έρευνά της, η Δομνίκη Ασημάκη συνδυάζει μεθόδους γεωτεχνικής σεισμικής μηχανικής, σεισμολογίας, γεωφυσικής και δυναμικής κατασκευών, και προσομοιώνει την απόκριση κατανεμημένων υποδομών των σύγχρονων μεγαλουπόλεων σε σεισμούς και ξηρασία, καθώς και σε πλημμύρες και μεταβολές της θαλάσσιας στάθμης σε ορεινές και παραθαλάσσιες περιοχές αντίστοιχα.

Μέσω ενός πολύπλευρου ερευνητικού προγράμματος, η ερευνητική της ομάδα σταδιακά αντικαθιστά τους παραδοσιακούς κανόνες αντισεισμικού σχεδιασμού που αναπτύχθηκαν τα τελευταία 50 χρόνια για τη μελέτη μεμονωμένων κατασκευών, με μια νέα γενιά κανονισμών ειδικά σχεδιασμένων για να ελαχιστοποιήσουν την ευπάθεια αλληλοεξαρτόμενων κατανεμημένων συστημάτων (νερού, ηλεκτρικής ενέργειας, τηλεπικοινωνιών, μεταξύ άλλων), απαραίτητων για την υγεία, ασφάλεια και ευημερία των κατοίκων των σύγχρονων μεγαλουπόλεων.

Στην ομιλία της στην εκδήλωση βράβευσης, με θέμα "Αντισεισμικός σχεδιασμός 'ελαστικών πόλεων': Στο σταυροδρόμι σεισμικής μηχανικής, σεισμολογίας και θεωρίας ελέγχου συστημάτων", η Δ. Ασημάκη υπογράμμισε ότι η ερευνητική της ομάδα αναπτύσσει υπολογιστικές προσομοιώσεις σε κλίμακα μεγαλουπόλεων, όπως το Λος Άντζελες για να προβλέψουν την πιθανότητα παραμόρφωσης και κατάρρευσης των φυσικών και τεχνητών σχηματισμών, καθώς και την έκταση και το κόστος των επιπτώσεών τους σε επιφανειακές και υπόγειες κατασκευές. "Στόχος είναι οι προσομοιώσεις αυτές να αποτελέσουν τη βάση σχεδιασμού αντισεισμικά  'ελαστικών μεγαλουπόλεων', που κατ' αντιστοιχία με την έννοια των ελαστικών υλικών θα υφίστανται όσο μικρότερες δυνατές ανθρώπινες απώλειες και ζημιές κατά τη διάρκεια ενός σεισμού και θα επανέρχονται τόσο στη λειτουργία τους όσο και στην οικονομία τους όσο το δυνατόν πιο γρήγορα".

Η Δομνίκη Ασημάκη αποφοίτησε από το Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείο και στη συνέχεια, έχοντας πάρει υποτροφία για μετάπτυχιακες σπουδές στην Αμερική, έλαβε Μaster of Science και το 2004 έλαβε το διδακτορικό της από το Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών του Massachusetts Institute of Technology (ΜΙΤ). Το θέμα της διατριβής της ήταν η ανάλυση και αριθμητική προσομοίωση της ενίσχυσης σεισμικών κραδασμών στην κορυφή κυρτών φυσικών και τεχνητών εδαφικών σχηματισμών, όπως για παράδειγμα βουνά, πρανή και αναχώματα. Η έρευνά της έδειξε ότι οι κανονισμοί σχεδιασμού, που κατά πλειοψηφία αγνοούν την ενίσχυση των σεισμικών δονήσεων που μπορεί να προκαλέσει η τοπογραφία του εδάφους, συχνά οδηγoύν στην υποεκτίμηση του σεισμού σχεδιασμού γεωτεχνικών κατασκευών κυρτής γεωμετρίας, όπως παραδείγματος χάριν φραγμάτων; καθώς και στην υποεκτίμηση της σεισμικής επικινδυνότητας σε περιοχές με έντονο τοπογραφικό ανάγλυφο.

Η Δ. Ασημάκη εργάστηκε στην École Nationale des Ponts et Chaussees στο Παρίσι, στα πλαίσια του ερευνητικού έργου Seismic Asssessement for Earthquake Risk Reduction (SAFERR) της ΕΕ με έδρα το Imperial College στο Λονδίνο. Την περίοδο 2004-2005, η Δομνίκη εργάστηκε ως μεταδιδακτορική ερευνήτρια στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια, Santa Barbara, όπου και ασχολήθηκε με έρευνα σε θέματα σεισμολογίας,  γεωφυσικής,  και με τη θεωρία αντιστρόφων προβλημάτων. Το 2005 εκλέχτηκε Επίκουρη Καθηγήτρια Γεωτεχνικής στο Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών του Πανεπιστημίου Georgia Tech στην Ατλάντα. Προήχθη σε Αναπληρώτρια Καθηγήτρια το 2010, και στη συνέχεια Καθηγήτρια στο Τμήμα Μηχανολόγων και Πολιτικών Μηχανικών του California Institute of Technology (Caltech), όπου διδάσκει σήμερα.

Η Δομνίκη Ασημάκη έχει δημοσιεύσει περισσότερα από 70 άρθρα σε κορυφαία περιοδικά και πρακτικά συνεδρίων γεωτεχνικής σεισμικής μηχανικής, μηχανικής των κατασκευών, τεχνικής σεισμολογίας και γεωφυσικής. Είναι επίσης στη ομάδα σύνταξης 4 διεθνών περιοδικών για θέματα σεισμικής μηχανικής, γεωτεχνικών μελετών και δυναμικής εδαφικών σχηματισμών. Έχει δώσει περισσότερες από 80 παρουσιάσεις σε εθνικά και διεθνή συνέδρια, και έχει κερδίσει βραβεία γεωτεχνικής μηχανικής, δυναμικής εδάφους και σεισμολογίας. Το 2016, ήταν κεντρικός ομιλητής στο συνέδριο Μηχανικής (ΕΜΙ) της American Society of Civil Engineers (ASCE) και στο 6ο Διεθνές Συνέδριο Γεωτεχνικής Σεισμικής Μηχανικής της Διεθνούς Εταιρείας Εδαφομηχανικής και Γεωτεχνικής Μηχανικής (ISSMGE).

Μελετώντας την ποικιλομορφία του DNA με στόχο τη διάγνωση και πρόληψη ασθενειών
Εμμανουήλ (Μανώλης) Δερμιτζάκης

Η έρευνά του Μανώλη Δερμιτζάκη εστιάζεται στην ανάλυση της ποικιλομορφίας του DNA στον άνθρωπο και πώς αυτή η ποικιλομορφία σχετίζεται με ασθένειες και αλλά ποσοτικά χαρακτηριστικά. Το εργαστήριο του μελετά τις μοριακές συνέπειες των πολυμορφισμών στα κύτταρα και τους ιστούς, ώστε να γίνει κατανοητή η μοριακή βάση της γενετικής προδιάθεσης σε ασθένειες, και στο μέλλον να είναι εφικτή η διάγνωση και η θεραπεία αυτών. Είναι από τους πρωτοπόρους στην ανάλυση της γενετικής ποικιλομορφίας στη γονιδιακή έκφραση και πώς αυτή η πληροφορία μάς δίνει στοιχεία για τους μηχανισμούς ασθενειών, όπως και για ανάπτυξη βιοδεικτών.

Στην ομιλία του στην εκδήλωση βράβευσης, με θέμα "Μελετώντας τη βιολογία του 'περιττού" DNA", ο Μ. Δερμιτζάκης αναφέρθηκε στη σημασία κατανόησης της ποικιλομορφίας του 98,5% του ανθρώπινου γονιδιώματος (το οποίο πριν 15 χρόνια οι περισσότεροι θεωρούνταν "περιττό" για μελέτη) και πώς αυτή η ποικιλομορφία επηρεάζει συγκεκριμένες λειτουργίες. "Αυτό που βρήκαμε είναι ότι το μεγαλύτερο ποσοστό των γενετικών παραγόντων που προδιαθέτουν σε ασθένειες, όπως καρκίνος, διαβήτης και καρδιοπάθειες, ακόμη και απλά χαρακτηριστικά όπως το ύψος, βρίσκεται σε αυτό το 98,5%. Μετά προσπαθούμε να μεταφράσουμε αυτή την πληροφορία και να τη μεταφέρουμε σε ένα πλαίσιο, ώστε να κατανοήσουμε μηχανισμούς με τους οποίους αναπτύσσεται η παθοφυσιολογία διαφόρων ασθενειών. Αυτό είναι πολύ σημαντικό, καθώς γνωρίζοντας αυτούς τους μηχανισμούς μπορούμε, σε περιπτώσεις που δεν έχει αναπτυχθεί η ασθένεια να τις αναστείλουμε ή σε περιπτώσεις που έχει αναπτυχθεί, κάποιες φορές να τις αναστρέψουμε". 

Όπως τόνισε στην ομιλία του ο Μ. Δερμιτζάκης: "Όλα αυτά οδηγούν στην εξατομικευμένη ιατρική, η οποία δεν είναι πολυτέλεια, αλλά μπορεί πραγματικά να φέρει διαφορά στην υγεία. Όχι μόνο γιατί δίνει τη δυνατότητα να μελετήσουμε κάθε ασθενή, όπως έλεγε ο Ιπποκράτης, ως ασθενή και όχι ως ασθένεια, αλλά μας δίνει τη δυνατότητα να δώσουμε καταλληλότερη θεραπεία για τα συμπτώματα που έχει κάθε ασθενής. Και αυτά έχουν ξεκινήσει στο εξωτερικό, και οδηγούν στη μείωση του κόστους υγείας, γεγονός που βοηθάει και οι ασθενείς να έχουν καλύτερη διάγνωση και θεραπεία και το σύστημα υγείας να επιβαρύνεται λιγότερο. Αυτό που χρειάζεται είναι ένα πολύ στενά συνδεδεμένο πλαίσιο έρευνας με τον τομέα της υγείας, κάτι που ελπίζω να αναπτυχθεί και στην Ελλάδα".

Ο Μανώλης Δερμιτζάκης αποφοίτησε από το Τμήμα Βιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης και απέκτησε Master από το ίδιο Τμήμα. Εκπόνησε τη διδακτορική του διατριβή στο Penn State University (Πολιτειακό Παν/μιο Πενσυλβάνια), με θέμα την εξελικτική βιολογία και την πληθυσμιακή γενετική του ρυθμιστικού DNA στα θηλαστικά και τη δροσόφιλα, από όπου αποφοίτησε το 2001 και ολοκλήρωσε τη μεταδιδακτορική του έρευνα στο Πανεπιστήμιο της Γενεύης. Eίναι τακτικός καθηγητής Γενετικής στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Γενεύης από το 2009. Είναι, επίσης, διευθυντής στο Κέντρο Γονιδιωματικής Health 2030 και μέλος του Εκτελεστικού Συμβουλίου του Swiss Personalized Health Network. Από το 2004 έως το 2009 ήταν ερευνητής και μέλος του ακαδημαϊκού συμβουλίου στο Wellcome Trust Sanger Institute. Απο το 2014 είναι εκλεγμένο μέλος του οργανισμού European Molecular Biology Organization (EMBO) και έχει επίσης ονομαστεί ως “Highly Cited Researcher” απο την εταιρεία Thompson Reuters το 2014, 2015 και 2016.

Ο M. Δερμιτζάκης είναι επίσης μέλος του Eκτελεστικού Συμβουλίου του Ινστιτούτου Γενετικής και Γονιδιωματικής της Γενεύης (iGE3), μέλος του Ελβετικού Ινστιτούτου Βιοπληροφορικής (SIB) και συνεργαζόμενος ερευνητής στο Ίδρυμα Ιατροβιολογικών Ερευνών της Ακαδημίας Αθηνών (ΙΙΒΕΑΑ). Έχει επίσης διατελέσει Πρόεδρος του Παγκοσμίου Οργανισμού Ελλήνων στη Βιοϊατρική (World Hellenic Biomedical Association) την περίοδο 2014-2016.

Η έρευνα του χρηματοδοτείται από το European Research Council (ERC), την Ευρωπαϊκή Ένωση, το Swiss National Science Foundation, τα Ινστιτούτα Υγείας των ΗΠΑ (National Institutes of Health – NIH), το Wellcome Trust, το Ίδρυμα Έρευνας Παιδικού Διαβήτη (JDRF) και το Ίδρυμα Louis-Jeantet. Έχει δημοσιεύσει πάνω από 160 εργασίες μερικές από τις οποίες στα πιο διακεκριμένα περιοδικά όπως το Nature και το Science και έχει συγκεντρώσει πάνω από 45.000 αναφορές με H-index το 72.  Έχει συμμετάσχει και συμμετέχει σε μεγάλα διεθνή προγράμματα, όπως το ENCODE, το HapMap, το 1000 Genomes project και το GTEx. Έχει δώσει πάνω από 100 ομιλίες σε διεθνή συνέδρια και είναι ιδρυτής του Leena Peltonen School of Human Genomics. Είχε επίσης ηγετικό ρόλο στο εκδοτικό συμβούλιο των περιοδικών PLOS Genetics και Science.

Νέες τεχνικές υπερήχων για ανίχνευση ασθενειών
Ελίζα Κονοφάγου

Η ερευνητική δράση της Ελίζας Κονοφάγου αφορά την ανάπτυξη νέων τεχνικών υπερήχων για ελαστική απεικόνιση για την ανίχνευση καρδιαγγειακών νόσων, καθώς και θεραπευτικές εφαρμογές σε ασθένειες, όπως ο καρκίνος του μαστού, ο καρκίνος του παγκρέατος, το Αλτσχάιμερ και το Πάρκινσον. Για τα θέματα αυτά, έχει εκδώσει περίπου 170 δημοσιεύσεις, 13 κεφάλαια σε βιβλία και έχει κάνει πάνω από 400 παρουσιάσεις σε διεθνή συνέδρια. Επίσης, έχουν εκδοθεί 13 πατέντες στο όνομα της, από τις οποίες ένα μεγάλο μέρος έχει αδειοδοτηθεί στις μεγαλύτερες διεθνείς κατασκευαστικές εταιρίες όπως και συνεχή χρηματοδότηση στα τελευταία 12 χρόνια από το Εθνικό Ίδρυμα Υγείας των ΗΠΑ (NIΗ), το Ίδρυμα Ερευνών του Αμερικανικού Στρατού (DARPA)) και το Εθνικό Ίδρυμα Επιστημών των ΗΠΑ (NSF). Αξίζει να σημειωθεί ότι ανήκει στο 5% των επιστημόνων στις ΗΠΑ με τα περισσότερα κονδύλια για έρευνα σε ολόκληρη τη χώρα.

Στην ομιλία της στην τελετή βράβευσης στην Αθήνα, με θέμα "Ξεπερνώντας τα όρια του κλινικού υπερήχου" η Ε. Κονοφάγου αναφέρθηκε στις νέες δυνατότητες που παρέχουν οι τεχνικές υπερήχων στην ανίχνευση και διάγνωση ασθενειών που σχετίζονται με τα καρδιαγγειακά νοσήματα, τον καρκίνο, και τις ασθένειες που σχετίζονται με τη λειτουργία του εγκεφάλου. Όπως επισήμανε χαρακτηριστικά, η χρήση υπερήχων είναι μη επεμβατική μέθοδος και δεν περικλείει κινδύνους λόγω ραδιενέργειας όπως άλλες μέθοδοι, οπότε μπορούν να χρησιμοποιηθούν με επιτυχία, όχι μόνο για απεικόνιση αλλά και για θεραπεία ασθενειών.

Η έρευνα στο εργαστήριο της Ζ. Κονοφάγου επικεντρώνεται, μεταξύ άλλων, στην ανίχνευση και διάγνωση καρδιοαγγειακών νοσημάτων σε αρχικά στάδια, για παράδειγμα στην απεικόνιση της καρδιάς πριν κάποιος πάθει έμφραγμα. Όπως ανέφερε η Ελληνίδα ερευνήτρια: "Μπορούμε να δούμε την ηλεκτρική λειτουργία της καρδιάς μέσω ηλεκτρομηχανικής απεικόνισης, πώς δηλαδή φορτίζεται ηλεκτρικά η καρδιά. Έτσι βλέπουμε στα αγγεία την ταχύτητα παλμού, πόσο ελαστική είναι μια αρτηρία, καθώς σε μια σκληρή αρτηρία υπάρχει περίπτωση για ανάπτυξη αθηρωματικής πλάκας ή ανευρύσματος".

Η επόμενη ερευνητική δράση του εργαστηρίου της αφορά την απεικόνιση και θεραπεία του καρκίνου, σε διαφορετικές μορφές όπως στον μαστό και το πάγκρεας. Στόχος είναι, με τη χρήση υπερήχων, η μη επεμβατική μέθοδος εντοπισμού και θεραπείας του καρκίνου. Όπως μάλιστα είπε χαρακτηριστικά: "Με διαφορετικά κύματα που μπορούμε να δημιουργήσουμε με το φάσμα του υπερήχου, μπορούμε να δημιουργήσουμε τρισδιάστατες εικόνες καρκινώματος και στη συνέχεια μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε 2 μηχανήματα: έναν διαγνωστικό μετατροπέα και ένα άλλο που χρησιμοποιεί ηχητικά κύματα, όπως το λέιζερ χρησιμοποιεί κύματα φωτός, και μπορεί να καυτηριάσει σε ένα συγκεκριμένο σημείο. Οπότε και απεικονίζουμε και καυτηριάζουμε ταυτόχρονα".

Τέλος, μια ακόμη θεραπευτική εφαρμογή των υπερήχων στο εργαστήριο της, αφορά τον θεραπευτικό υπέρηχο, για να ανέλθει ο αιματοεγκεφαλικός φραγμός και να διέλθουν τα φάρμακα στον εγκέφαλο ώστε να θεραπεύσουν νόσους, όπως το Αλτσχάιμερ και το Πάρκινσον. Όπως εξήγησε η Ζ Κονοφάγου στην παρουσίασή της: "Η χρήση εστιακού υπερήχου με φυσαλίδες (μικρές φούσκες που μπαίνουν ενδοφλέβια, συντονίζονται με τον υπέρηχο και 'ανοίγουν' με τον υπέρηχο) βοηθάει στο άνοιγμα του αιματοεγκεφαλικού φραγμού (βασικό φίλτρο για να μην περάσουν βλαβερές ουσίες στον εγκέφαλο). Έτσι η εστιακή διάχυση φαρμάκων με τον υπέρηχο βοηθάει στη νευροπροστασία και στη νευροαποκατάσταση. Με τον υπέρηχο μπορούμε να ανοίξουμε αυτό τον φραγμό για να περάσει το φάρμακο στο σημείο του ιπποκάμπου στον εγκέφαλο. Επίσης, μπορούμε με τον υπέρηχο να δημιουργήσουμε διέγερση μέσα στους νευρώνες και λόγω αυτού της άρσης αιματοεγκεφαλικού φραγμού μπορούμε να δούμε τους νευρώνες και ότι έχει πάει το φάρμακο μέσα στον νευρώνα. Οπότε μπορούμε να βοηθήσουμε τον ασθενή που πάσχει από όποια ασθένεια επηρεάζει τον νευρώνα".

Η Ελίζα Κονοφάγου γεννήθηκε στο Παρίσι και πήρε δίπλωμα Χημικής Φυσικής από το Πανεπιστήμιο του Παρισιού (Pierre et Marie Curie), Μάστερ σε βιοϊατρική τεχνολογία από το Πανεπιστήμιο Imperial στο Λονδίνο και διδακτορικό βιοϊατρικής τεχνολογίας από το Πανεπιστήμιο του Χιούστον στο Τέξας το 1999. Από το 1999 μέχρι το 2003 ακολούθησε μεταδιδακτορικές σπουδές στο Ιατρική Σχολή του Harvard, όπου και πήρε θέση λέκτορα. Το 2003 εκλέχθηκε Επίκουρος Καθηγήτρια στο Τμήμα Βιοϊατρικής Τεχνολογίας στη Σχολή Μηχανικών και Εφαρμοσμένων Επιστημών, όπως επίσης στο Τμήμα Ακτινολογίας του Πανεπιστημίου Columbia, και από το 2014 είναι καθηγήτρια με τιμητική θέση στις ίδια σχολές, όπου διευθύνει το Εργαστήριο Υπερήχων και Ελαστικής Απεικόνισης.

Η Ελίζα Κονοφάγου έχει δεκάδες τιμητικά βραβεία και διακρίσεις. Έχει εκλεχθεί Fellow του Αμερικανικού Ινστιτούτου Ιατρικής και Βιολογικής Μηχανικής (AIMBE) και  Fellow της Αμερικανικής Εταιρίας Ακουστικής  (ASA). Είναι μέλος του Ινστιτούτου Ηλεκτρολόγων και Ηλεκτρονικών Μηχανικών (IEEE), του Διεθνής Εταιρίας Θεραπευτικού Υπερήχου (International Society of Therapeutic Ultrasound), της ΙΕΕΕ Εταιρείας Μηχανικής σε Ιατρική και Βιολογία  (IEEE Engineering in Medicine and Biology Society -EMBS), και του Αμερικανικού Συνδέσμου Ιατρικών Φυσικών ((AAPM).

Για το έργο της έχει βραβευθεί με διακρίσεις, όπως το NSF CAREER award από το Εθνικό Ίδρυμα Επιστημών των ΗΠΑ (NSF), το Εθνικό Ίδρυμα Υγείας των ΗΠΑ (NIΗ), τον Αμερικανικό Σύνδεσμο Καρδιάς (American Heart Association), τον Αμερικανικό Σύνδεσμο Ακουστικής  (ASA), το Αμερικανικό Ινστιτούτο Ιατρικών Υπερήχων, το Ίδρυμα Wallace H. Coulter, τον Σύνδεσμο Φωτο-οπτικων Μηχανικών (the Society of Photo-optical Instrumentation Engineers) και την Ακτινολογική Εταιρία της Βόρειας Αμερικής (RSNA).

Επιλύοντας το παράδοξο της πληροφορίας στις μαύρες τρύπες
Κυριάκος Παπαδόδημας

Το επιστημονικό έργο του Κυριάκου Παπαδόδημα εμπίπτει στην περιοχή της Θεωρητικής Φυσικής υψηλών ενεργειών, σκοπός της οποίας είναι να ανακαλύψει τους φυσικούς νόμους που διέπουν το Σύμπαν στο πιο θεμελιώδες επίπεδο. Οι εργασίες του επικεντρώνονται στην ανάπτυξη της θεωρίας της κβαντικής βαρύτητας, κυρίως μέσω του πλαισίου της θεωρίας των υπερχορδών και της ολογραφίας. Τα τελευταία χρόνια ο Κ. Παπαδόδημας πραγματοποίησε σημαντική πρόοδο προς την επίλυση του “προβλήματος της πληροφορίας των μαύρων τρυπών” το οποίο είχε αρχικά διατυπωθεί από τον Σ. Χώκινγκ και το οποίο θεωρείται ως ένα από τα βασικά προβλήματα της κβαντικής βαρύτητας.

Σύμφωνα με τον Σ. Χώκινγκ, οι μαύρες τρύπες εκπέμπουν θερμική ακτινοβολία και μετά από πολύ χρόνο τελικά “εξατμίζονται”. Κατά τη διαδικασία αυτή οι μαύρες τρύπες καταστρέφουν εντελώς και θεμελιωδώς την πληροφορία της ύλης που έπεσε στη μαύρη τρύπα. Ωστόσο, μία τέτοια καταστροφή της πληροφορίας είναι εντελώς ασύμβατη με τη θεωρία της κβαντομηχανικής. Αυτή η αντίφαση είναι το λεγόμενο “πρόβλημα της πληροφορίας” ή "παράδοξο της πληροφορίας", το οποίο μελετάται επισταμένως εδώ και δεκαετίες.

Όπως επισημαίνει ο Κ. Παπαδόδημας: "Σήμερα για να κατανοήσουμε τι συμβαίνει στο εσωτερικό μιας μαύρης τρύπας, χρειαζόμαστε μια πλήρη θεωρία κβαντικής βαρύτητας.Το ερώτημα τι συμβαίνει στο εσωτερικό μιας μαύρης τρύπας συνδέεται με το παράδοξο της πληροφορίας που διατυπώθηκε από τον Σ. Χώκινγκ. Οι μαύρες τρύπες εκπέμπουν κάποιο είδος κβαντικής ακτινοβολίας, δηλ. σωματίδια, οπότε χάνουν μάζα γίνονται μικρότερες και εξαφανίζονται. Ωστόσο σύμφωνα με τον υπολογισμό του Σ. Χώκινγκ, η ακτινοβολία αυτή έχει ένα πολύ περίεργο χαρακτηριστικό το οποίο είναι ότι καταστρέφει την πληροφορία σε θεμελιώδες επίπεδο. Αυτό σημαίνει ότι η πληροφορία του άστρου που δημιούργησε τη μαύρη τρύπα εξαφανίζεται εντελώς από το Σύμπαν και καταστρέφεται. Αν αυτό το αποτέλεσμα ήταν σωστό, ότι η πληροφορία καταστρέφεται θεμελιωδώς, αυτό θα είχε μεγάλες επιπτώσεις για τα θεμέλια της φυσικής, διότι θα σήμαινε ότι είναι αδύνατο να προβλέψει κάποιος το μέλλον του Σύμπαντος χρησιμοποιώντας φυσικούς νόμους".

Δεδομένης λοιπόν της μεγάλης σημασίας αυτού του προβλήματος, πολλοί φυσικοί εδώ και δεκαετίες προσπαθούν να προσδιορίσουν αν οι προβλέψεις του Σ. Χώκινγκ είναι σωστές. Μετά από εντατικές εργασίες, το 2013 ο Κ. Παπαδόδημας και η ομάδα του πρότειναν μία καινούργια λύση στην παραπάνω αντίφαση και στο πρόβλημα της πληροφορίας των μαύρων τρυπών, η οποία προσφέρει νέα κατανόηση για το πώς η πληροφορία μπορεί να αποθηκευτεί και να διατηρηθεί κατά τη δημιουργία και την "εξάτμιση" των μαύρων τρυπών. Η θεωρία που ανέπτυξε ο Κ. Παπαδόδημας έλαβε μεγάλη διεθνή αναγνώριση και συνεχίζει να διερευνάται και να αναπτύσσεται από τους ειδικούς του τομέα.

Όπως ανέφερε ο Έλληνας ερευνητής στην ομιλία του στην εκδήλωση βράβευσης: "Χρησιμοποιώντας κάποιες σύγχρονες θεωρίες, όπως των υπερχορδών και της ολογραφίας, καταφέραμε να εξηγήσουμε, να προτείνουμε μια λύση για το πώς η πληροφορία κατά τη διαδικασία που αναφέρει ο Σ. Χώκινγκ, δεν καταστρέφεται θεμελιωδώς, αλλά βρίσκεται κωδικοποιημένη στην πληροφορία που εκπέμπεται από μια μαύρη τρύπα. Η θεωρία μας αυτή μπορεί να έχει σημαντικό ρόλο στον στόχο της ενοποίησης της κβαντομηχανικής με τη βαρύτητα και συνεχίζουμε να την αναπτύσσουμε περαιτέρω".

Ο Κυριάκος Παπαδόδημας αποφοίτησε από το Φυσικό Τμήμα του Πανεπιστημίου Αθηνών. Συνέχισε τις σπουδές του στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ στη Βοστώνη, από όπου έλαβε το διδακτορικό του δίπλωμα στη Θεωρητική Φυσική το 2006. Κατόπιν συνέχισε την ερευνητική του δραστηριότητα σε μεταδιδακτορικές θέσεις, πρώτα στο Πανεπιστήμιο του Άμστερνταμ και μετά στον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Πυρηνικών Ερευνών (CERN) στη Γενεύη. Το 2012 μετέβη στο Πανεπιστήμιο του Γκρόνινγκεν στην Ολλανδία, όπου ξεκίνησε την ερευνητική του ομάδα πάνω στο θέμα της "Κβαντικής Βαρύτητας και Ολογραφίας". Στη συνέχεια επέστρεψε στο CERN, όπου και εργάζεται ως ερευνητής στο Τμήμα Θεωρητικής Φυσικής, διατηρώντας παράλληλα την ομάδα του στο Γκρόνινγκεν.