Αν η δουλειά ενός ερευνητή δεν είναι προσιτή στο κοινό, η διάστασή της ως γνώση χάνεται

Στις αναπτυσσόμενες χώρες, και ιδιαίτερα στη Ν. Αμερική, η ΑΠ αποτελεί μια εκπληκτική ιστορία επιτυχίας. Ιδιαίτερα στη Λατινική Αμερική έχει αυξηθεί η πρόσβαση σε έρευνα από τον Βορρά, ενώ πολλά επιστημονικά περιοδικά διανέμονται δωρεάν σε αναπτυσσόμενες και σε φτωχές χώρες μέσω ειδικών προγραμμάτων. Τα μισά από τα περιοδικά που εκδίδονται χρησιμοποιώντας το λογισμικό μας, το OJS (σ.σ.: Open Journal Systems), δηλαδή περίπου 4.000 περιοδικά, βρίσκονται σε αναπτυσσόμενες χώρες. Οπότε, οι αναπτυσσόμενες χώρες από τη μια έχουν μεγαλύτερη πρόσβαση στα αποτελέσματα της έρευνας, αλλά και, χρησιμοποιώντας το OJS, μεταφέρουν τη δική τους γνώση στον υπόλοιπο κόσμο. Έτσι, έχουμε μια πολύ εποικοδομητική, ευοίωνη ανταλλαγή.

Όσον αφορά την Ευρώπη, πιστεύω ότι αυτή τη στιγμή υπάρχουν πολύ καλές εξελίξεις. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στηρίζει την ΑΠ, χρηματοδοτώντας και αναπτύσσοντας υποδομές και αποθετήρια ΑΠ. Στη Β. Αμερική δεν υπάρχει κάτι αντίστοιχο, αν και υπάρχουν και εκεί εξελίξεις. Η ομοσπονδιακή κυβέρνηση των ΗΠΑ έχει κάνει το πρώτο της βήμα προς την στήριξη της ΑΠ, μέσο του NIH (National Institute of Health). Ένας αριθμός πανεπιστημίων, συμπεριλαμβανομένων των Harvard, Stanford, MIT, Kansas, έχουν βοηθήσει αρκετά. Δυστυχώς, όμως, φαίνεται πως αυτό τον καιρό το κίνημα της ΑΠ στην Αμερική έχει επιβραδύνει τους ρυθμούς του αισθητά.

Η ιδέα ξεκίνησε το 1998, εν μέρει εξαιτίας του Διαδικτύου. Όλοι ήμασταν ενθουσιασμένοι, αλλά χρειαζόταν ένα σημείο εστίασης - ιδιαίτερα στον τομέα της έρευνας. Οπότε η ιδέα ήταν ότι το Public Knowledge Project θα βοηθούσε στον διάλογο για να γίνει η έρευνα, η ακαδημαϊκή γνώση, δημόσιο αγαθό. Για να την κάνουμε ελεύθερη πρέπει να παρέχουμε στους αναγνώστες κάποια βοήθεια. Οπότε αναπτύξαμε εργαλεία ανάγνωσης και δουλέψαμε σε αυτό το περιβάλλον ανάγνωσης και ανοικτής πρόσβασης. Παράλληλα, ενδιαφερόμαστε και για την ακαδημαϊκή ποιότητα, να δημοσιεύονται και τα δεδομένα μαζί με τα άρθρα, να υπάρχει ποιότητα στην ευρετηρίαση, έτσι ώστε οι άνθρωποι να βρίσκουν την πληροφορία, και διεξήγαμε έρευνα και συνεχίσαμε να αναπτύσσουμε το λογισμικό μας.

Καταφέραμε να προσφέρουμε έναν εναλλακτικό, εύκολο τρόπο να δημιουργήσει κανείς ένα περιοδικό ΑΠ. Μέχρι σήμερα, 7.500 περιοδικά είχαν την ευκαιρία να δημοσιευθούν στο Διαδίκτυο, να έχουν μια πολύ επαγγελματική παρουσία, να ευρετηριαστούν από το Google Scholar και από άλλα μεγάλα ευρετήρια. Με άλλα λόγια, αλλάξαμε το παιχνίδι. Ακόμα κι αν η δουλειά μας δεν είναι ευρέως γνωστή, με 7.500 περιοδικά σίγουρα έχουμε μεγάλο αντίκτυπο. Το 85% αυτών των περιοδικών είναι ανοικτής πρόσβασης, ενώ 83% από αυτά είναι περιοδικά που δημοσιεύουν με διαδικασία κριτών. Πριν από 10 χρόνια ήταν πολύ δύσκολο να δημοσιεύσεις ένα επιστημονικό περιοδικό. Η σημερινή ευκολία δίνει μια νέα ελευθερία: να είσαι καινοτόμος στον τομέα σου, να ασχοληθείς με καινούριους τομείς…

Στα πιο άμεσα σχέδιά μας είναι να επεκταθούμε στις μονογραφίες. Αυτός είναι ένας παραγνωρισμένος μέχρι σήμερα τομέας, καθώς έρευνες δείχνουν ότι ο αριθμός των μονογραφιών έχει μειωθεί αρκετά - και σε αυτό συμβάλλει και το ότι τα τελευταία χρόνια έχουμε εστιάσει στα περιοδικά. Πιστεύω ότι οι μονογραφίες είναι εξίσου σημαντικές, οπότε έχουμε αναπτύξει ένα σύστημα που να τις υποστηρίζει, επιτρέποντας print on demand και ηλεκτρονικές δημοσιεύσεις. Αυτό θα προσφέρει στους ακαδημαϊκούς φορείς μια εναλλακτική, πιο οικονομική μέθοδο να μοιράζονται μεταξύ τους τη γνώση.

Πολλοί είναι, λογικά, σκεπτικοί και επιφυλακτικοί ως προς αυτή τη συνεργασία, καθώς το Google Scholar είναι μια επιχείρηση. Αν και συνεργάζομαι μαζί τους εδώ και καιρό, πρέπει να ομολογήσω πως το ρίσκο είναι μεγάλο. Φυσικά και έχουμε κάνει κάποιους συμβιβασμούς, αλλά η εποχή δεν είναι κατάλληλη για να είναι κανείς πιουρίστας. Δεν ενδιαφέρομαι για μια συνεργασία με τη Microsoft, για παράδειγμα, γιατί εκεί δεν βλέπω κάποιο κέρδος, ενώ στους συμβιβασμούς που έχουμε κάνει με τη Google υπήρξε κέρδος μια για μας. Χωρίς το Google Scholar δεν θα μπορούσαμε να έχουμε τα ίδια αποτελέσματα. Αυτοί προσφέρουν την ευρετηρίαση. Και στο διαδίκτυο, αν δεν είσαι ευρετηριασμένος είσαι αόρατος. Τα περιοδικά χρειάζονται ευρετηρίαση και το σύστημα των ευρετηρίων έχουν υπάρξει τόσο μεροληπτικό και ακριβό, κατά τη γνώμη μου, όσο και το εκδοτικό σύστημα. Είναι πολύ σημαντική η δυνατότητα να μπορείς να ψάξεις και να βρεις τη γνώση, και το Google Scholar προσφέρει ποιότητα σε αυτό, έτσι ώστε να μπορείς να βρεις ακριβώς αυτό που ψάχνεις, χωρίς να βρεθείς κατακλυσμένος από άσχετες πληροφορίες όπως συμβαίνει π.χ. στο Google. Δεν λέω ότι δεν πρέπει να είμαστε επιφυλακτικοί, καθώς πρόκειται για μια επιχείρηση, αλλά αυτή τη στιγμή υπάρχει μεγάλο πλεονέκτημα στη συνεργασία μας.

Υπάρχουν πολλοί λόγοι. Σύμφωνα με έρευνες, εκδίδοντας μια εργασία ΑΠ, θα τη διαβάσουν και θα τη χρησιμοποιήσουν περισσότεροι. Αυτό δεν είναι θέμα ματαιοδοξίας, αλλά κύρους και επαγγελματισμού, και παράλληλα μια σημαντική διάσταση της συνεισφοράς σου στη γνώση. Πρωταρχικά, η δουλειά που κάνουμε ως ακαδημαϊκοί και ερευνητές είναι για το δημόσιο καλό. Και τίποτα δεν ανταπεξέρχεται καλύτερα στην έννοια του γενικού καλού, από το να κάνεις τη δουλειά σου δημόσια. Φυσικά είναι γενικό καλό το να βοηθήσεις με την έρευνά σου έναν γιατρό να σώσει έναν ασθενή, αλλά το να κάνεις τη γνώση δημόσια, έτσι ώστε ο ασθενής να έχει πρόσβαση σε αυτή, να μπορέσει να καταλάβει την κατάστασή του, να λάβει υπόψη του τις εναλλακτικές επιλογές που έχει, είναι εξίσου σημαντικό. Αν η δουλειά σου ως ερευνητή δεν είναι προσιτή στο κοινό, τότε η διάστασή της ως γνώση χάνεται. Όσο περισσότεροι άνθρωποι βλέπουν τη δουλειά σου, τόσο πιο ισχυρή είναι η αξίωσή σου ότι παράγεις γνώση.