Τα οφέλη και οι υπηρεσίες της Ανοικτής Πρόσβασης για νέους ερευνητές, σε σεμινάριο του ΕΚΤ

Η συμμετοχή ερευνητών από διαφορετικά επιστημονικά πεδία και με διαφορετικό βαθμό εξοικείωσης με την ανοικτή πρόσβαση αποτέλεσαν τη βάση μιας ιδιαίτερα γόνιμης συζήτησης που ανέδειξε ενδιαφέροντα στοιχεία.

Με επιτυχία ολοκληρώθηκαν οι εργασίες του σεμιναρίου: "Η Ανοικτή Πρόσβαση στην υπηρεσία των νέων ερευνητών" που διοργάνωσε το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης (ΕΚΤ), την Τρίτη 25 Οκτωβρίου, στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών. Στο πλαίσιο των φετινών εκδηλώσεων για τη Διεθνή Εβδομάδα Ανοικτής Πρόσβασης, το ΕΚΤ προγραμμάτισε και υλοποίησε σειρά δράσεων με στόχο την ενημέρωση των νέων ερευνητών για τα οφέλη της Ανοικτής Πρόσβασης και τις διεθνείς εξελίξεις, καθώς και για τις υποδομές Ανοικτής Πρόσβασης που αναπτύσσονται από διάφορους φορείς, αλλά και από το ΕΚΤ στην Ελλάδα.

Πανεπιστημιακοί, ερευνητές, εκπρόσωποι βιβλιοθηκών και δημοσίων φορέων έρευνας συγκεντρώθηκαν, παρουσίασαν τις απόψεις τους για την Ανοικτή Πρόσβαση στις επιστημονικές δημοσιεύσεις και τα ερευνητικά δεδομένα, και συζήτησαν τις εμπειρίες αλλά και τους προβληματισμούς τους για τις τρέχουσες εξελίξεις σχετικά με την υιοθέτηση και τη περαιτέρω προώθηση των πολιτικών της Ανοικτής Πρόσβασης, στην Ευρώπη και την Ελλάδα. 

Κατά τη διάρκεια του πρώτου μέρους της εκδήλωσης, αναλύθηκαν οι υποχρεώσεις που θέτει το ευρωπαϊκό πρόγραμμα Ορίζοντας 2020 στους ερευνητές, αλλά και τα βήματα που έχουν σημειωθεί στην Ελλάδα για τη μετάβαση σε ένα περιβάλλον Ανοικτής Πρόσβασης, τόσο σε επίπεδο πολιτικών όσο και σε επίπεδο υποδομών. Αντιστοίχως, η συμμετοχή ερευνητών από διαφορετικά επιστημονικά πεδία και με διαφορετικό βαθμό εξοικείωσης με την Ανοικτή Πρόσβαση, αποτέλεσε τη βάση για μια ιδιαίτερα γόνιμη συζήτηση, που διεξήχθη στο δεύτερο μέρος του σεμιναρίου, και η οποία ανέδειξε ενδιαφέροντα στοιχεία.

Η Νένα Μάλλιου, Προϊσταμένη Τμήματος Καταγραφής, Μέτρησης και Υπηρεσιών Ερευνητικής & Καινοτομικής Δραστηριότητας του ΕΚΤ

Η Ν. Μάλλιου, Προϊσταμένη του Τμήματος Καταγραφής, Μέτρησης Υπηρεσιών Ερευνητικής & Καινοτομικής Δραστηριότητας του ΕΚΤ, αφού πρώτα απηύθυνε χαιρετισμό στους συμμετέχοντες, παρουσίασε το όραμα του ΕΚΤ για την από κοινού συνδιαμόρφωση ενός ενιαίου ψηφιακού χώρου για την επιστήμη και τον πολιτισμό που θα στοχεύει στη συνολική ενδυνάμωση της κοινωνίας με βάση τη γνώση αλλά και στη σύγκλιση της χώρας με την Ευρώπη. Όπως τόνισε η Ν. Μάλλιου, οι πολιτικές που εφαρμόζει το ΕΚΤ για την υιοθέτηση μοντέλων Ανοικτής Πρόσβασης είναι εναρμονισμένες με τους κανόνες που διέπουν το πλαίσιο του Ορίζοντα 2020, το Ψηφιακό Θεματολόγιο 2020 και τις ευρωπαϊκές πολιτικές για το άνοιγμα της πληροφορίας & τη χρήση ανοικτών προτύπων. Στη συνέχεια της ομιλίας της, η Ν. Μάλλιου δίνοντας έμφαση στην ανάγκη υποστήριξης των πολιτικών έρευνας, ανάπτυξης και καινοτομίας μέσω της συλλογής των σχετικών δεδομένων, παρουσίασε:

  • την υποδομή που υποστηρίζει τις επίσημες στατιστικές έρευνες που διενεργεί το ΕΚΤ για την παραγωγή των Εθνικών Δεικτών για την Έρευνα και Ανάπτυξη (Ε&Α), την Τεχνολογία και την Καινοτομία στην Ελλάδα,
  • τις μελέτες που ανά τακτά χρονικά διαστήματα εκδίδει το ΕΚΤ, με σκοπό την καταγραφή της ελληνικής επιστημονικής δραστηριότητας και την εξέλιξή της μέσω της μέτρησης των επιδόσεων των ελληνικών δημοσιεύσεων σε διεθνή περιοδικά με τη χρήση βιβλιομετρικών δεικτών.

Τέλος, η Ν. Μάλλιου έκλεισε την τοποθέτησή της παρουσιάζοντας τις υπηρεσίες που προσφέρει το ΕΚΤ ως Εθνικό Σημείο Επαφής για τα προγράμματα του Ορίζοντα 2020 στην ελληνική ερευνητική κοινότητα.

Η Μαρίνα Αγγελάκη από την Μονάδα Ηλεκτρονικών Εκδόσεων και Δράσεων ΑΚΕ του ΕΚΤ 

Στη συνέχεια τον λόγο πήρε η Μ. Αγγελάκη, από την Μονάδα Ηλεκτρονικών Εκδόσεων και Δράσεων για Ανθρωπιστικές και Κοινωνικές Επιστήμες (ΑΚΕ) του ΕΚΤ, η οποία μίλησε για την αλλαγή στον τρόπο διεξαγωγής της έρευνας, ως αποτέλεσμα των εξελίξεων στους τομείς της Ανοικτής Πρόσβασης και του Ανοικτού Λογισμικού που οδηγεί με τη σειρά της στην ανάδειξη ενός νέου όρου, αυτού της Ανοικτής Επιστήμης. Η Μ. Αγγελάκη συνέχισε την παρουσίασή της, μιλώντας για τον κύκλο ζωής της έρευνας και αναδεικνύοντας τη σημασία της Ανοικτής Πρόσβασης, η οποία συμβάλλει στην εντατικοποίηση της έρευνας και της καινοτομίας, στην αποφυγή της επανάληψης, στην ενίσχυση της διεπιστημονικότητας αλλά και στην εμπλοκή στη διαδικασία της έρευνας των πολιτών και της κοινωνίας ευρύτερα. Κλείνοντας η Μ. Αγγελάκη μίλησε τόσο για τις τρέχουσες τάσεις σε επίπεδο δημοσιεύσεων και επιστημονικών δεδομένων με έμφαση στις υποχρεώσεις που θέτει ο Ορίζοντας 2020 στους ερευνητές, όσο και για τα βήματα που έχουν σημειωθεί στην Ελλάδα για τη μετάβαση σε ένα περιβάλλον Ανοικτής Πρόσβασης, τόσο σε επίπεδο χάραξης και υιοθέτησης πολιτικών όσο και σε επίπεδο ανάπτυξης και αξιοποίησης υποδομών.

Ο Ηράκλειτος Σουγιουλτζόγλου από την Μονάδα Ηλεκτρονικών Εκδόσεων και Δράσεων ΑΚΕ του ΕΚΤ

Τη σκυτάλη παρέλαβε ο Η. Σουγιουλτζόγλου, ο οποίος εστιάζοντας την προσοχή του στον τομέα των ηλεκτρονικών εκδόσεων Ανοικτής Πρόσβασης παρουσίασε, ένα εναλλακτικό σχήμα έκδοσης και διακίνησης επιστημονικών δημοσιεύσεων που βασίζεται στην αξιοποίηση των ερευνητικών αποτελεσμάτων, την υπηρεσία ePublishing του ΕΚΤ (και τις τρεις πλατφόρμες για ηλεκτρονική έκδοση περιοδικών, μονογραφιών και πρακτικών συνεδρίων που την απαρτίζουν).  Ο Ηρ. Σουγιουλτζόγλου υπογράμμισε επίσης τον ρόλο της Ανοικτής Πρόσβασης στη διακίνηση των ερευνητικών αποτελεσμάτων, ως αναπόσπαστο μέρος της επιστημονικής εργασίας. Επεσήμανε δε χαρακτηριστικά ότι το ΕΚΤ, εδώ και 30 χρόνια, αναπτύσσει και διαχειρίζεται το Εθνικό Αρχείο Διδακτορικών Διατριβών. Κλείνοντας την ομιλία του, ο Η. Σουγιουλτζόγλου αναφέρθηκε στο Ευρετήριο Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών Επιστημών που έχει αναπτύξει το ΕΚΤ και  παρουσίασε παρόμοιες υπηρεσίες αντίστοιχων φορέων που δραστηριοποιούνται εντός και εκτός Ελλάδας. 

Η Μαρία Πάσχου, Υπεύθυνη της Μονάδας Υπηρεσιών Πληροφόρησης του ΕΚΤ

Το πρώτο μέρος του σεμιναρίου ολοκληρώθηκε με την εισήγηση της Μ. Πάσχου (Υπεύθυνη της Μονάδας Υπηρεσιών Πληροφόρησης του ΕΚΤ), η οποία, μίλησε για τον ρόλο των ψηφιακών αποθετηρίων στην υποστήριξη της Ανοικτής Πρόσβασης, η οποία "επιστρέφει" τη γνώση που παράγεται από τον χώρο της έρευνας, στο ευρύ κοινό και στους ίδιους τους επιστήμονες που παράγουν έργο. Ιδιαίτερη αναφορά έγινε στον «Ήλιο» το Ιδρυματικό Αποθετήριο του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών και των υπηρεσιών προστιθέμενης αξίας που παρέχει, καθώς και στα υπόλοιπα αποθετήρια που έχει αναπτύξει το ΕΚΤ. Παράλληλα δόθηκε έμφαση στην ανάδειξη καλών πρακτικών από την πλευρά των αποθετηρίων. 

Ο Ν. Σινιόσογλου (ΕΙΕ), η Π. Παπαηλία (Παν. Θεσσαλίας), ο Σ. Μανούζας (ΕΚΠΑ), η Ε. Μανούσου (ΕΑΠ) και η Α. Ζενέτου (ΕΛΚΕΘΕ)

Στο δεύτερο μέρος του σεμιναρίου μέσω της στρογγυλής τράπεζας δόθηκε η ευκαιρία να ακουστεί η φωνή των ίδιων των ερευνητών. Εκλεκτά μέλη της ερευνητικής και ακαδημαϊκής κοινότητας: η Αργυρώ Ζενέτου από το Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών, η Ευαγγελία Μανούσου από το Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, ο Σάκης Μανούζας από το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, η Πηνελόπη Παπαηλία από το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, ο Νικήτας Σινιόσογλου από το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και επιστημονικοί συνεργάτες του ΕΚΤ συγκεντρώθηκαν και παρουσίασαν τις δικές τους εμπειρίες για την παροχή Ανοικτής Πρόσβασης στις δημοσιεύσεις και τα δεδομένα.

Η συμμετοχή ερευνητών από διαφορετικά επιστημονικά πεδία και με διαφορετικό βαθμό εξοικείωσης με την ανοικτή πρόσβαση αποτέλεσαν τη βάση για μια ιδιαίτερα γόνιμη συζήτηση η οποία ανέδειξε ενδιαφέροντα στοιχεία. Για παράδειγμα, το ζήτημα της ανοικτότητας των δεδομένων φαίνεται να αντιμετωπίζεται διαφορετικά μεταξύ βιολόγων οι οποίοι εμφανίζονται περισσότερο εξοικειωμένοι με την ιδέα, έναντι των αρχαιολόγων οι οποίοι διατηρούν ακόμα επιφυλάξεις ή των κοινωνικών επιστημών οι οποίοι βασίζονται σε αρκετές περιπτώσεις σε δημόσια δεδομένα τα οποία είναι ήδη ανοικτά. Η ανάγκη εκπαίδευσης της ερευνητικής κοινότητας για τη σημασία των αποθετηρίων και η κατανόηση του κόστους του υφιστάμενου μοντέλου συνδρομών αναδείχθηκαν επίσης ως εξίσου σημαντικά στοιχεία για την ενίσχυση της Ανοικτής Πρόσβασης. Στο πλαίσιο αυτό, η ανάδειξη από το διδακτικό προσωπικό περιοδικών ανοικτής πρόσβασης, καθώς και λοιπών υπηρεσιών μέσω των οποίων οι φοιτητές μπορούν να έχουν ανοικτή πρόσβαση σε υλικό, συνιστά σημαντικό στοιχείο για την υιοθέτηση του μοντέλου της Ανοικτής Πρόσβασης. Τέλος, η εξοικείωση των ερευνητών με ζητήματα όπως τα πνευματικά δικαιώματα και οι αδειοδοτήσεις εξακολουθούν να αποτελούν πρόκληση και ως εκ τούτου αναδεικνύουν την ανάγκη για ενίσχυση των δράσεων ενημέρωσής τους.

Ολες οι παρουσιάσεις αλλά και τα βίντεο με τις ομιλίες του σεμιναρίου διατίθενται στην ιστοσελίδα της εκδήλωσης http://www.ekt.gr/el/events/program/20341

Το σεμινάριο πλαισίωσε η δράση "Μάθε, Άκου, Ρώτα" η οποία απευθυνόταν στο ευρύτερο κοινό και η οποία διεξήχθη από 24 έως 27 Οκτωβρίου (με ελεύθερη είσοδο) στη Βιβλιοθήκη Eπιστήμης, Τεχνολογίας, Πολιτισμού του Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης στο ΕΙΕ. Επίσης, σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο του Bielefeld και με εισηγητή τον Jochen Schirrwagen, το ΕΚΤ, διοργάνωσε την Τετάρτη 26 Οκτωβρίου (14.00-15.00) ειδικό webinar για τη διαλειτουργικότητα των ιδρυματικών αποθετηρίων της Ελλάδας και της Κύπρου με το αποθετήριο του OpenAIRE (το link για το recording του webinar είναι διαθέσιμο εδώ). 

Τόσο η ημερίδα, όσο και οι συμπληρωματικές δράσεις που διοργάνωσε το ΕΚΤ στο πλαίσιο της Διεθνούς Εβδομάδας Ανοικτής Πρόσβασης, εντάσσονται στις πρωτοβουλίες που το ΕΚΤ αναλαμβάνει συστηματικά τα τελευταία χρόνια, για την προώθηση και εφαρμογή της Ανοικτής Πρόσβασης στο ελληνικό περιβάλλον, και επισφραγίζει τις αναπτυξιακές συνέργειες και τον κεντρικό ρόλο που διαδραματίζει ο οργανισμός στον τομέα αυτό.